Nie we wszystkich kontekstach da się zastąpić ów przysłówek synonimami „obecnie”, „dziś”, „teraz”, „w danej chwili
Napisałem w jednych z pierwszych odcinków „Obcego języka polskiego”, że moglibyśmy się obejść w polszczyźnie bez pewnego słowa, a mianowicie bez przysłówka aktualnie (w dodatku błędnie wymawianego jako aktułalnie). Moim głównym argumentem za takim postawieniem sprawy było to, że gros Polaków, świadomie lub mniej świadomie, zamiast sięgać w wypowiedziach czy tekstach po synonimy obecnie, dziś, teraz, właśnie, w danej chwili, w tym momencie, idzie na łatwiznę i za każdym razem decyduje się na owo obco brzmiące słowo, co staje się nie do zniesienia, np.
Aktualnie świadczymy usługi w zakresie…; Aktualnie poszukujemy pracowników w zawodach…; Aktualnie nie prowadzimy naboru do naszej firmy; Aktualnie nie ma prezesa; Gdzie aktualnie mieszkasz?; Aktualnie jestem na urlopie; Nie wiem, co się aktualnie dzieje u Kaśki itp.
Tłumaczyłem wtedy, że o wiele lepiej (a przede wszystkim poprawniej) brzmią zwroty:
Obecnie świadczymy usługi w zakresie…; W tej chwili poszukujemy pracowników w zawodach…; W tym momencie nie prowadzimy naboru do naszej firmy; W chwili obecnej nie ma prezesa; Gdzie terazmieszkasz?; Obecnie jestem na urlopie; Nie wiem, co się teraz dzieje u Kaśki.
Chciałem wówczas, za poetą i satyrykiem Ludwikiem Jerzym Kernem, który pisał przed laty w „Przekroju”: I po cichu marzę sobie, że fatalnie / skończy kiedyś słówko „aktualnie”, i ja przyczynić się choć trochę do wyeliminowania z polszczyzny raz na zawsze przeklętego przysłówka.
Dzisiaj muszę co nieco zrewidować swoje stanowisko, bacząc na to, co mówią na rzeczony temat językoznawcy. Okazuje się bowiem, że nie we wszystkich kontekstach da się zastąpić słowo aktualnie określeniami synonimicznymi obecnie, dziś, teraz, właśnie, w danej chwili, w tym momencie. Takiego zdania jest chociażby warszawski językoznawca prof. Mirosław Bańko, autor wielu znakomitych słowników i poradników.
Otóż w „Innym słowniku języka polskiego” PWN (Warszawa 2000) pod jego redakcją znajduje się taka oto definicja przymiotnika urzędujący:
- Urzędujący to imiesłów czynny od „urzędować”.
- Urzędujący prezydent, premier, minister itp. to ten, który aktualnie [podkreślenie moje] pełni dany urząd, np. Mikołajczyk był urzędującym prezesem Rady Narodowej”.
– Gdyby definicja kończyła się słowami który obecnie pełni swój urząd – wyjaśnia lingwista – zawsze odnosiłaby się do kilkunastu urzędników znanych z pierwszych stron gazet i mylnie sugerowała, że słowa urzędujący można używać wyłącznie w odniesieniu do osób aktualnie (sic!) będących u władzy.
Z tego właśnie powodu przy haśle aktualnie znajdziemy w „Innym słowniku…” następujące wyjaśnienie przywołanego językoznawcy:
Jeśli coś aktualnie istnieje lub odbywa się, to istnieje lub odbywa się w chwili, w której lub o której mówimy, np. „Jest to aktualnie najszybszy komputer na świecie”; „Ludzie z reguły chcą wiedzieć, co się aktualnie dzieje na świecie”; „W opinii sił społecznych, które wydźwignęły Hitlera w górę, był on aktualnie najlepszym kandydatem na kanclerza”.
Oto powód mojego dzisiejszego suplementu do tego, co w sprawie słowa aktualnie napisałem przed pięciu laty. Informuję, że nadal będą mnie razić i drażnić wypowiedzenia w rodzaju Aktualnie świadczymy usługi w zakresie…; Aktualnie poszukujemy pracowników w zawodach…; Aktualnie nie prowadzimy naboru do naszej firmy; Aktualnie nie ma prezesa; Gdzie aktualnie mieszkasz?, ale przyjmuję logiczne argumenty, że nie należy się doszukiwać błędu w zwrotach typu Aktualnie obowiązujący system kar i nagród czy Aktualnie urzędujący prezydent czy premier.
Innymi słowy – odwołuję to, o co kiedyś apelowałem: żeby w ogóle nie używać przysłówka aktualnie, gdyż jest on w polszczyźnie niepotrzebny. Wychodzi na to, że niekiedy jest potrzebny, że czasem trzeba się nim posłużyć (vide podane przykłady profesora Bańki). Jednak błagam – miejmy świadomość kiedy. Nie mówmy aktualnie tam, gdzie można powiedzieć obecnie, dziś, teraz, właśnie, w danej chwili, w tym momencie.
MACIEJ MALINOWSKI
PS Podobnie nie zawsze przymiotnik aktualny daje się zastąpić synonimem obecny.
Relacjonując poszukiwania zaginionej łodzi, możemy powiedzieć na przykład, że ratownicy starali się ustalić jej „aktualne” położenie, nie powiemy zaś, że starali się ustalić jej „obecne” położenie, gdyż oznaczałoby to co innego (z tekstu prof. Mirosława Bańki w „Małym słowniku wyrazów kłopotliwych” PWN, Warszawa 2003)