O wyrazach credo (kredo) i motto

Tytułowe słowa obecne są w polszczyźnie od dawna, ale często bywają ze sobą mylone (używa się wyrazu motto tam, gdy chodzi o credo/kredo).

Mamy do czynienia z zapożyczeniami: pisze się credo [wym. kredo] bądź po spolszczeniu kredo oraz motto i tak samo się wymawia [motto].

Credo to wyraz pochodzący z łaciny, który u nas przybrał postać rzeczownika rodzaju nijakiego (tocredo, ale tam jest genetycznie… czasownikiem, formą 1. osoby l. poj. czasu teraźniejszego bezokolicznika credere ‘wierzyć’. Credo znaczy więc (jawierzę.

Dlatego w katolicyzmie otrzymał znaczenie ‘wyznanie wiary; zbiór głównych zasad wiary’, a przenośnie, wtórnie ‘zasady, poglądy, przekonania wyznawane przez kogoś’.

Trzeba mieć na uwadze to, że rzeczownik credo jest nieodmienny, wolno go już jednak zapisywać przez k – jako kredo – i wówczas albo w dalszym ciągu pozostaje unieruchomiony fleksyjnie, albo można go odmieniać.

Oto deklinacja rzeczownika credo (kredo):

M. credo (kredo)
D. credo/kredo lub kreda
C. credo/kredo lub kredu
B. credo/kredo
N. z credo/z kredo lub z kredem
Ms. o credo/o kredo lub o kredzie.

Nie ma natomiast słowo kredo form l. mnogiej, nie mówi się (tekreda, (tychkred, (tymkredom, (z tymi) kredami, (o, na tych) kredach.

Przyjrzyjmy się kilku przykładom z użyciem wyrazu credo (kredo):

– Postępował zgodnie z credo (zgodnie z kredo lub zgodnie z kredem) religii rzymskokatolickiej, czyli kochać bliźniego jak siebie samego;

– Jego credo (kredo) życiowe było bardzo proste: być człowiekiem uczciwym;

– Credo (kredo) artystyczne tego twórcy przypadło do gustu odbiorcom;

Znany jest frazeologizm dostać się, trafić gdzieś, wpaść gdzieś, znaleźć się gdzieś jak Piłat w credo, co znaczy ‘znaleźć się gdzieś niepotrzebnie, zupełnie nie w porę; przypadkiem; bez zaproszenia’.

Jak wiadomo, w modlitwie „Wierzę w Boga Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi” (po łacinie „Credo in Deum Patrem omnipotentem, Creatorem caeli et terrae”) (patrz: „Credo”, „Skład apostolski”) występuje zwrot umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion (łac. passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus et sepultus).

Chrześcijanie uznali, że imię Piłat jest tu nie na miejscu, że znalazło się ono w modlitwie niepotrzebnie, przez przypadek, i z czasem stworzono sobie potoczne określenie Jak Piłat w credo (’ktoś jest zupełnie niepotrzebny, zrobił coś nie w porę, znalazł się tam, gdzie go nie chciano’), które później trafiło do frazeologii.

Jak już wspomniałem, może być credo (kredożyciowe czy credo (kredo) artystyczne. Kabaret OT.TO wykonuje na estradzie piosenkę pt. „Credo artystyczne”. Oto jej tekst:

Dawać wszystkim ludziom radość swoim śpiewem
To przyjemne jest jak nie wiem
La la la la la la la la la
I odpowiedzialne bardzo to zajęcie
Trzeba wielkie mieć zacięcie
La la la la la la la la la
A już najprzyjemniej wtedy jest – nie ma co
Gdy nam za to dobrze płacą
La la la la la la la la la

Tyle o credo (kredo lub kredzie).

Motto z kolei to inaczej ‘cytat, maksyma, sentencja, aforyzm umieszczane na początku utworu literackiego albo jego części jako myśl przewodnia; inaczej epigraf’.

Przejęliśmy to słowo do polszczyzny z języka włoskiego, w którym dosłownie znaczy ‘dowcip, powiedzonko’. Włosi zapożyczyli je z kolei z późnołacińskiego muttum (‘chrząkanie, pomrukiwanie’, od łac. czasownika muttire ‘mamrotać’, mruczeć’).

Rzeczownika motto nie spolszczyliśmy, tzn. geminaty -tt- nie zastąpiliśmy literą -t (jak np. w słowie vendetta ‘krwawa zemsta rodowa, zwłaszcza na Korsyce i Sycylii’); piszemy już i mówimy wendeta). Należy on do tej grupy wyrazów cytatów, co gettonettobruttorisottolibrettolotto.

Mimo że motto jest w polszczyźnie zapożyczeniem graficznym (tak samo jak credo), należy je odmieniać zarówno w liczbie pojedynczej, jak i w liczbie mnogiej.

Oto cała odmiana słowa motto:

przypadekl. poj.l. mn.
M.mottomotta
D.mottamott
C.motciemottom
B.mottomotta
N.z mottemz mottami
Ms.o, na motcieo, na mottach

Mottem bywa jakaś piękna myśl zaczerpnięta z utworów pisarzy czy filozofów, np.

– Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą (ks. Jan Twardowski);

– Najlepszy przyjaciel jest jak czterolistna koniczyna, trudno go znaleźć i przynosi szczęście;

– Patrz na ręce nawet przyjaciołom;

– Nie pozwól, żeby marzenia stały się wyłącznie marzeniami;

– Carpe diem (dosłownie ‘chwytaj dzień’, nie marnuj mijających chwil, [wym. karpe dijem]), Horacy.

Pamiętajmy o tym, by nie mylić wyrazów credo i motto. Nie mówmy nigdy: 

To jest moje motto życiowe,

tylko zawsze: 

To jest moje credo życiowe

Pan Literka

Scroll to Top