Nie mylmy słowa sążnisty z rzęsisty

Nie wszyscy znają sens przymiotnika sążnisty (i przysłówka sążniście) i tym samym używają go w błędnych połączeniach wyrazowych i kontekstach, np.

Rozpętała się wichura, a z nieba zaczął lać sążnisty deszcz; Deszcz chwilami padał sążniście; Mamy oficjalnie lato oraz sążnisty deszcz za oknem (wynotowane z internetu).

W przytoczonych zwrotach należało się posłużyć, rzecz jasna, słowem rzęsisty (rzęsiście), gdyż chodziło o ‘bardzo intensywne, gwałtowne opady deszczu (niekoniecznie trwające długo…)’.

Pamiętajmy więc, że deszcz nigdy nie jest sążnisty, ale zawsze rzęsisty! Obydwa wyrazy zawierają w zakończeniu człon -isty, więc rzeczywiście łatwo je pomylić, jeśli się nie wie, co dokładnie oznaczają.

Przymiotnik sążnisty ma od dawna w polszczyźnie inne znaczenie – ‘coś bardzo długiego albo bardzo wysokiego’, np. sążnisty kij, sążniste drzewo.

A wtórnie ‘coś obszernego, rozwlekłego, tasiemcowatego’; może być sążnisty list, sążniste wypracowanie szkolne, sążnisty referat, sążniste sprawozdanie z czegoś itp.

Formę sążnisty należy łączyć z rzeczownikiem sążeń będącym dawniej jednostką długości (sążeń staropolski liczył 1,786 m, a sążeń nowopolski 1,728 m).

Owa miara była równa (w przybliżeniu) długości rozpostartych ramion dorosłego mężczyzny.

„Ręce rozkrzyżowane poziomo przeciętnego mężczyzny dały pierwotnie początek miarze długości nazwanej od sięgania rękami siągiem, potem sążniem” – pisał w Encyklopedji staropolskiej ilustrowanej Zygmunt Gloger (Warszawa 1900-1903, t. IV, s. 206).

Współcześnie zdarza się, że młodzież sięga po słowo sążnisty w zupełnie nowym znaczeniu – ‘wspaniały, odlotowy, fantastyczny’, np. To był sążnisty koncert. Takie rozumienie sensu wyrazu sążnisty jest absolutnie nieuzasadnione…

Pan Literka