Kamieniować, ukamieniować w słownikach on-line

Chyba dobrze się stało, gdyż lwia część Polaków tak mówi i pisze, a o formach kamienować, ukamienować (z twardym n) nigdy nie słyszała…

– Czy według Pana warto upierać się dzisiaj przy czasownikach „kamienować”, „ukamienować” z twardym „n”, skoro prawie wszyscy mówią i piszą „kamieniować”, „ukamieniować”? Czy jest sens trwać przy formach być może słowotwórczo poprawnych i kiedyś powszechnie stosowanych, ale współcześnie zupełnie archaicznych, odrzuconych przez większość ludzi? Przywołane bezokoliczniki kojarzą oni z „kamieniem”, tak jak „cień” z „cieniować”, „promień” z „promieniować”, a „stopień” ze „stopniować”. I nic już tego nie zmieni (e-mail od internautki).

Jeśli o mnie chodzi, to nie mam nic przeciwko temu.

Zresztą już 12 lat temu pisałem na tych łamach, że choć wszystkie słowniki (zarówno dawne, jak i współcześnie wtedy wydane) podają, iż jedynie poprawną postacią owych czasowników – zgodną z normą językową – jest kamienować, ukamienować, można by śmiało dopuścić do użytku (choćby na zasadzie oboczności) formy z miękkim ń, czyli kamieniować, ukamieniować, gdyż są one w języku Polaków niezwykle częste.

I oto z satysfakcją odnotowuję, że hasła kamieniować i ukamieniować (‘uśmiercać, uśmiercić przez obrzucenie kamieniami’) znalazły się w dwóch najbardziej aktualnych leksykonach internetowych: w Wielkim słowniku języka polskiego IFP PAN (https://wsjp.pl/) i w Słowniku gramatycznym języka polskiego (https:// http://sgjp.pl/leksemy/) obok kamienować, ukamienować.

Stało się zatem to, o co apelowałem kilkanaście lat temu. Teraz czekam na to, żeby hasła kamieniować, ukamieniować trafiły do słowników papierowych (na razie jako warianty kamienować, ukamienować).

Przypomnijmy, dlaczego leksykografowie długo obstawali (a część z nich ciągle obstaje) przy formach z twardym n. Historycznie rzeczownikiem, od którego tworzono derywaty czasownikowe, nie był kamień, lecz kamy (z greckiego kamσn). Przyporządkowany deklinacji V, charakteryzował się tym, że w formie M. l. poj. jego temat pozostawał krótszy o jedną sylabę (-en-) niż w pozostałych przypadkach. Odmieniał się następująco: M. kamy, D. kamene, C. kameni, B. kamenь, N. kamenьmь, Ms. kamene.

Co wynikało z owego paradygmatu? Ano to, że w dopełniaczu nasz wyraz przyjmował postać (kogo? czego?) kamene, przekształconą z czasem na gruncie polskim w kam’ene (m’ = mi).

I właśnie temat II przypadka (kamien-) z twardym, prasłowiańskim n stał się podstawą słowotwórczą (zawsze opierano się na postaci dopełniaczowej słowa podstawowego) czasowników kamienować, ukamienować (kamien- + -ować, ukamien- + -ować).

Jak widać, były one formami historycznie umotywowanymi, kontynuowały dawną prasłowiańską formę *kamenovati. W innych językach słowiańskich do dzisiaj występują czasowniki z twardym n (por. kamenowati w czeskim, kamenovati w chorwackim i słoweńskim, каменовати / kamenovati) w serbskim czy каменовать  / kamenováť w rosyjskim).

Zanim słowo (to) kamy stało się (tym) kamieniem, przez krótki czas nasi przodkowie mówili i pisali (to) kamienie, czyli traktowali tę formę jako collectivum (zbiorowść) o znaczeniu ‘dużo kamieni, zbiór kamieni’.

A później kamienie wzięto za formę pluralną, kamień zaś stał się mianownikiem l. poj. rzeczownika rodzaju męskiego, odmienianego D. kamienia, C. kamieniowi, B. kamień, N. kamieniem, Ms. kamieniu.

Myślę, że właśnie w tamtym momencie należało dokonać rewizji normatywnej, tzn. przekształcić kamienować, ukamienować w kamieniować, ukamieniować, tym bardziej że funkcjonował w obiegu czasownik kamienieć (‘zmieniać się w kamień, twardnieć’), więc było się do czego odwołać. Zmianę wymusił dopiero uzus XXI stulecia.

MACIEJ  MALINOWSKI