…dzbanie polewany, / bądź płacz, bądź żarty, bądź gorące wojny, / bądź miłość niesiesz albo sen spokojny
– pisał w XVI wieku „Pieśni III” (jednej z XXV pieśni w Księgach pierwszych; były jeszcze XXIV Księgi wtóre) poeta Jan Kochanowski.
Ów dzban pisany oznaczał naczynie z jakimś namalowanym na nim rysunkiem, gdyż słowo pisany było w okresie staropolskim synonimem wyrazów ‘malowany, wzorzysty’.
Imiesłów przymiotnikowy bierny miał, rzecz jasna, związek z czasownikiem pisać, ale w zapomnianym dzisiaj znaczeniu ‘malować we wzory, zdobić rysunkami, deseniami itp.’.
Tak go jeszcze rozumiał Henryk Sienkiewicz, pisząc:
Miał zaś lekką batorówkę [szablę z wizerunkiem króla Stefana Batorego] o błękitnawej, pisanej złotem klindze
(„Ogniem i mieczem”, t. I, rozdział XXXI).
Owo pisanej złotem klindze należało rozumieć w ten sposób, że klinga ‘była wymalowana na kolor złoty’.
Od czasownika pisać ‘malować we wzory’ wzięły także nazwę pisanki, tzn. ‘jaja z namalowanymi rysunkami czy wzorami’.
Nazwano je tak dlatego, że pisało się (czyli ‘rysowało’) jakiś wzór na skorupce jajka gorącym, roztopionym woskiem, a następnie wkładało takie jajko do odpowiedniego barwnika (np. brązowego, czarnego, fioletowego) uzyskiwanego wyłącznie ze składników naturalnych (łupiny cebuli, kory dębu czy soku z buraka itp.).
Po wyjęciu jajko było kolorowe i miało wzór.
Na początku pisankami nazywano wyłącznie jajka przygotowane w ten właśnie sposób. Na jajka jednobarwne (bez wzoru) mówiono kraszanki (lub po prostu malowanki). Owo określenie łączyło się z czasownikiem krasić, czyli ‘przydawać krasy, koloru, zwykle czerwonego’ (stąd słowo krasnoludek ‘ludek w krasnej, czerwonej czapeczce’).
Dzisiaj również ‘kraszanki’ są pisankami.
Pan Literka