Wygrać mecz, ale: seta

Konstrukcje  „wygrać seta”,  „wygrać gema” są poprawne, gdyż zawierają tzw. dopełniacz cząstkowy (łac. genetivus partitivus).

Internautę  zastanawia, dlaczego mówi się i pisze wygrać mecz, wygrać spotkanie, ale wygrać seta, wygrać gema. – Usłyszałem też kiedyś w Eurosporcie, że „Agnieszka Radwańska zagrała skróta”, pomyślałem jednak, że to jakiś żargon środowiskowy używany przez komentatorów, czynnych kiedyś tenisistów… 

Zgodnie ze słownikowymi definicjami czasownik wygrać i jego forma wielokrotna wygrywać znaczą ‘otrzymać, otrzymywać to, o co toczyła się gra’, a także ‘odnieść, odnosić zwycięstwo w procesie sądowym, w bojach’ i ogólnie ‘zwyciężyć, zwyciężać przeciwników’ i z rzeczownikami nieżywotnymi (oraz z towarzyszącymi im przymiotnikami) stanowiącymi dopełnienie wchodzą w rekcję w IV przypadku, czyli w bierniku.

Wygrywa się czasem główną wygraną w konkursie, los na loterii, zaproszenie na koncert bądź bilet do kina, wygrać można niekiedy wojnę lub bitwę albo proces sądowy.

A jednak, kiedy mowa o rzeczownikach set, gem, cała rzecz wygląda inaczej: należy mówić pisaćwygrać (kogo? czego?) seta, wygrać (kogo? czego?) gema, czyli czasownik wygrać rządzi w tym wypadku nie biernikiem, tylko dopełniaczem.

Od razu wyjaśniam, że owe zwroty nie są – wbrew pozorom – żadnym żargonem środowiskowym sportowców czy dziennikarzy. Nie chodzi też o to, że w sensie gramatycznym wyrazy set, mecz niepotrzebnie „nabrały życia, jak pisze internauta”, czyli z nieżywotnych stały się żywotnymi (wtedy dopełniacz jest zasadny, np. hipotetycznie wygrać konia itp.)

Konstrukcje wygrać seta, wygrać gema są poprawne i dopuszczone przez językoznawców do użycia z innego powodu: otóż zawierają tzw. dopełniacz cząstkowy (łac. genetivus partitivus). Jedyna różnica w ich statusie dotyczy tego, że Słownik poprawnej polszczyzny PWN z 1973 r. zamieszczał je bez żadnych zastrzeżeń: set, B = D. seta, np. Wygrał tylko ostatniego seta, nie: ostatni set, najnowszy Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN z 2004 r. uznaje je jednak trochę za potoczne: Przegrała pierwszego seta, podając przy haśle set, że biernik brzmi set, pot. seta.

Warto zapamiętać, że dopełniacz cząstkowy pojawia się przy niektórych czasownikach jako forma rzeczownika wtedy, gdy mamy na myśli część jakiejś całości, a nie ją całą. Mówi się np.

–  Kasiu, daj mi mąki, bo ciasto do naleśników jest za rzadkie (‘jeszcze trochę mąki’);
–  Nalej mi, mamo, jeszcze zupy, bo mi bardzo smakowała (‘trochę’);
– Zagrzej mi, kochanie, mleka do kawy (‘niedużo’).

Jak łatwo odgadnąć, przytoczone przykłady są rodzajem zwrotów eliptycznych, w których pominięte zostały wyrazy trochę, kilka, parę, dużo itp. Bez trudności daje się je zamienić na takie, które przywracają czasownikową rekcję biernikową, gdy rzeczowniki mają nieco inny sens:

–  Kasiu, daj mi mąkę, bo robię naleśniki (‘np. całe opakowanie’);
–  Nalej mi, mamo, proszę zupę, mogę wreszcie zasiąść do obiadu (‘cały talerz’);
–  Zagrzej, kochanie, mleko do budyniu, zjedzą dzieci i my (‘cały karton’).

Teraz łatwiej będzie, sądzę, zrozumieć Państwu, dlaczego doszło w polszczyźnie do składniowego dualizmu wygrać mecz, ale wygrać seta, wygrać gema.

Set to część pojedynku tenisowego lub meczu siatkarskiego, gem – część seta w tenisie (jak wiadomo, zdarza się nieraz, że ktoś wygrywa seta albo gema, jednak przegrywa cały pojedynek, cały mecz). Z tego właśnie powodu językoznawcy zaaprobowali konstrukcje wygrać seta, wygrać gema i potraktowali formy seta, gema jako dopełniacz cząstkowy.

Omawianych zwrotów nie należy utożsamiać z potoczną, środowiskową konstrukcją zagrać skróta, a także zagrać crossa, zagrać slajsa, zagrać woleja itp., którymi nagminnie posługują się komentarzy telewizyjni. Wszystkie one są w polszczyźnie starannej nie do przyjęcia, należy je zastępować zwrotamizagrać skrót, zagrać cross, zagrać slajs, zagrać wolej, albo wręcz poszukać sensowych równoważników.

Przypominam na koniec, że nie mówi się i nie pisze zagrać mecz, tylko zawsze rozegrać mecz (patrz Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2004, s. 1419).

 MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top