Zauważyłem, że niektórzy z Was posługują się na co dzień wyrażeniem z gwoli.
Mówią np.
– Z gwoli ścisłości, jeśli chcesz się kłócić o szczegóły, to proszę bardzo;
– Nie mówię tego z gwoli wywołania strachu czy paniki, lecz po to, by zwrócić uwagę na to, co się wokół nas dzieje;
– Z gwoli wyjaśnienia powiem, że nie mam z tym nic wspólnego.
Nie wiem, skąd się wzięło owo z gwoli…
Polszczyzna ogólna, owszem, zna, ale wyraz gwoli będący przyimkiem i łączący się z rzeczownikiem (albo innym wyrazem w jego funkcji) w dopełniaczu, np.
gwoli wyjaśnienia, gwoli prawdy, gwoli ścisłości.
Ów przyimek wyraża przyczynę lub okoliczności działania, gwoli znaczy więc ‘z jakiejś przyczyny, z jakiegoś powodu’.
Musicie wiedzieć, że dzisiaj jest to przede wszystkim słowo przestarzałe, książkowe, którego używa się zwykle w wypowiedziach o charakterze szczególnie podniosłym lub jako elementu świadomej archaizacji.
Kiedyś posługiwano się nim także w składni celownikowej gwoli komuś, czemuś, np.
gwoli prawdzie historycznej,
gwoli świętu narodowemu,
gwoli zabawie szkolnej itp.
Pamiętajcie zatem, że z powodu, który przytoczyłem, nie należy się posługiwać wyrazem gwoli w komunikacji codziennej, a już na pewno poprzedzać go przyimkiem z i mówić bądź pisać z gwoli czegoś.
Zdradzę Wam, że postać gwoli jest wtórna.
Nasi przodkowie mówili w XVII wieku k woli i pisali rozdzielnie, dopiero później kwoli (łącznie). Ów wyraz znaczył więc dosłownie ‘ku woli’.
Z formy kwoli zrobiło się następnie gwoli, ponieważ bezdźwięczne k przeszło w dźwięczne b pod wpływem następującego po nim dźwięcznego w.
To samo zjawisko fonetyczne zaszło w przymiotniku grzeczny (1. ‘dobrze wychowany, uprzejmy’; 2. ‘posłuszny, spokojny’; 3, ‘będący wyrazem uprzejmości’).
Pierwotnie istniał wyraz krzeczny pochodzący od wyrażenia k rzeczy (‘do rzeczy, jak należy’) i znaczył ‘dorzeczny, należyty, sensowny, stosowny’.
Dopiero w późniejszych latach utrwaliło się dziś wyłączne węższe znaczenie ‘dobrze wychowany, układny, posłuszny’.
Również rzeczownik grzeczność rozumiano przed wiekami inaczej niż dzisiaj (‘rozsądek, zachowanie się do rzeczy’).
Pan Literka