Nieznajomość łaciny nie usprawiedliwia mówienia bądź pisania „w Nowym Roku Anno Domini 2007”…
Usłyszałem niedawno (i to z ust pewnej osoby z doborowego towarzystwa) takie zdanie: Zostawmy tę kwestię do rozstrzygnięcia w Nowym Roku Anno Domini 2006.
Od razu przypomniałem sobie informację sportową sprzed lat, kiedy to podano, że najlepszego sportowca roku Anno Domini 91 poznamy 7 stycznia przyszłego roku.
Zajrzałem jeszcze z ciekawości do internetu i natrafiłem na coś bardziej osobliwego:
Szczęśliwego Nowego Roku Anno Dominii (tu dodatkowo wyraz Domini napisany był przez dwa i!) 2006 przesyła…
To błąd, spory błąd, jeśli ktoś mówi bądź pisze w roku Anno Domini.
Niestosowność polega na tym, że w przytoczonych zwrotach występuje zarówno polskie słowo rok, jak i łacińskie wyrażenie Anno Domini, które znaczy ‘w roku Pańskim, w roku Pana’ (annus 'rok’,dominus 'pan’; deklinacja II), czyli ‘w roku naszej ery, po narodzeniu Chrystusa’, i zapisywane jest w skrócie jako A.D. albo AD.
Jeśli się więc tak powie bądź napisze, wychodzi masło maślane w postaci: w Nowym Roku w roku Pańskim; sportowca roku w roku Pańskim 91 oraz Szczęśliwego Nowego Roku w roku Pańskim 2006.
Zawsze irytuje mnie posługiwanie się wyrazami, wyrażeniami czy zwrotami obco brzmiącymi przez osoby, które mają raczej blade pojęcie o znaczeniu, sensie jakiegoś określenia czy nazwy albo kontekście, w jakim mogą być one zastosowane (np. ciągłe mylenie wyrazu stricte i wyrażenia sensu stricto, z czego wychodzi sensu stricte bądź stricto). Jednak w wypadku Anno Domini nic nikogo nie tłumaczy. Nawet jeśli się bowiem nie zna łaciny, można przy odrobinie wyobraźni wydedukować, że anno musi mieć wiele wspólnego z rokiem, a Domini – z Panem (Bogiem lub Jezusem Chrystusem).
Potrzebna jest natomiast – przyznaję – przynajmniej cząstka wiedzy, żeby owo określenie zinterpretować gramatycznie.
Ważna jest konstatacja, że określenia wyrażające czas, odpowiadające na pytanie: kiedy? w języku łacińskim nie zawierają przyimka w, a zamiast tego całość występuje w narzędniku, a nie w miejscowniku (to tzw. ablativus temporis − narzędnik czasowy).
Dlatego Anno Domini znaczy dosłownie (w kim? w czym?) ‘w roku Pana, w roku Pańskim’ (dla nas to miejscownik). Człon Domini jest oczywiście przydawką dopełniaczową rzeczownika domus 'pan’, ale odczytywanego zwykle przymiotnikowo (Pański, Pańskiego, Pańskiemu, Pańskim).
Niekiedy „tłumaczy się” wyrażenie Anno Domini jako ‘roku Pańskiego, roku Pana’, a więc tak, jak gdyby chodziło o dopełniacz. Nie jest to jednak – co pokazałem – uzasadnione, wówczas musiałoby być:Anni Domini, bo takie są formy II przypadka l. poj. rzeczowników annus i dominus.
Poznajmy całą odmianę (w l.poj.) wyrażenia Annus Domini:
- Nominativus (mianownik): Annus Domini
- Genetivus (dopełniacz): Anni Domini
- Dativus (celownik): Anno Domini
- Accusativus (biernik): Annum Domini
- Ablativus (narzędnik): Anno Domini (ale znaczy to 'w roku Pańskim’)
Sam rzeczownik dominus również należy do II deklinacji i w odmianie przyjmuje formy: G. domini, D.domino, Acc. dominum, Abl. domino.
Jak widać, w wyrażeniu Anno Domini chodzi o łaciński narzędnik słowa annus (anno) i dopełniacz słowa dominus (domini). Dlatego błędna jest konstrukcja: Ciekawe, jaki będzie Anno Domini 2007. Poprawnie musimy powiedzieć czy napisać: Ciekawe, jaki będzie (kto? co?) Annus (kogo? czego?) Domini 2007.
I jeszcze jedno: po polsku pisze się w roku Pańskim (Pański pochodny od Pan = ‘Bóg’, stąd wielka litera), tak więc teoretycznie można by konsekwentnie pisać anno Domini (spotyka się również niekiedy zapis anno domini, jednak nie zasługuje on chyba na upowszechnienie). Przyjęła się jednak pisownia obydwu członów wielkimi literami Anno Domini i skrót AD albo A.D.
MACIEJ MALINOWSKI