Niekiedy słowo to sprawia kłopot mówiącym…
– Piszę do Pana w sprawie słowa „predestynowany. Co dokładnie znaczy i w jakich kontekstach można się nim posłużyć? Niedawno usłyszałem w telewizji, jak rzecznik prasowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych powiedział, że premier Tusk nie poleciał do USA na rozmowy w sprawie Ukrainy dlatego, że „zgodnie z wolą strony amerykańskiej rząd uznał, iż to prezydent jest bardziej «predystynowany» do kontaktów z Waszyngtonem” (e-mail nadesłany przez internautę).
Użycie przez rzecznika prasowego MSZ Pawła Wrońskiego (dawniej publicysty „Gazety Wyborczej”) wyrazu predestynowany w krótkiej wypowiedzi dla mass mediów w odniesieniu do prezydenta RP Karola Nawrockiego, w dodatku w zniekształconej formie (predystynowany), rzeczywiście nie było zbyt fortunne.
Słowo predestynowany, a także czasownik predestynować wciąż za bardzo kojarzą nam się z rzeczownikiem predestynacja (łac. praedestinatio) ‘nieodwracalny los, fatum, przeznaczenie, wola boża’. W wielu religiach (np. w kalwinizmie) predestynacją nazywa się przekonanie, że koleje losu człowieka, jego pośmiertne zbawienie lub potępienie, są z góry ustalone przez wolę Boga.
Dziś wyrazy predestynować, (być) predestynowanym do czegoś niekoniecznie muszą oznaczać 'fatum’, nabrały sensu nieco ogólniejszego, mogą dotyczyć charakterystyki osoby mającej jakieś osobliwe cechy charakteru, zdolności czy umiejętności pozwalające jej zostać kiedyś kimś wyjątkowym, do czegoś stworzonym.
Można więc być predestynowanym do wykonywania zawodu lekarza ze względu na wrodzone skłonności do pomagania ludziom czy predestynowanym do służby w przyszłości Bogu z powodu wyjątkowej religijności od lat najmłodszych.
W zasobie leksykalnym polszczyzny istnieje inna para wyrazów o zbliżonym znaczeniu do predestynować, predestynowany. To predysponować, predysponowany do czegoś, predyspozycja (łac. praedisponere ‘układać, porządkować’, praedispositus ‘uprzednio przygotowany’, preadispositio ’rozstawienie, uporządkowanie’).
Jeśli ktoś jest predysponowany do czegoś, to znaczy, że ‘szczególnie nadaje się do czegoś, ma ku czemuś wrodzone lub nabyte zdolności, skłonności, talent’. Są osoby predysponowane do zawodu aktorskiego (niezwykle utalentowane w tym kierunku), predysponowane do pracy z młodzieżą (umieją z nią znaleźć wspólny język), predysponowane do bycia w dorosłym życiu muzykami, malarzami, pisarzami itp.
Na przykład od lekarzy wymaga się nieprzeciętnych predyspozycji intelektualnych i osobowościowych, odznaczania się ponadstandardową pamięcią i zdolnością do przyswajania olbrzymiej ilości wiedzy, umiejętnością pracy pod presją, empatią. Zresztą słowo predyspozycja często pojawia się w medycynie. Można mieć predyspozycje do jakichś chorób, to znaczy być genetycznie uwarunkowanym do rozwoju określonych schorzeń.
Analiza językowa czasowników predestynować i predysponować jednoznacznie dowodzi, że należy się nimi posługiwać ostrożnie, pamiętając zarówno o podobieństwie, jeśli chodzi o znaczenie (‘czynić kogoś lub coś szczególnie przydatnym do czegoś’), jak i o różnicy w zakresie użycia. Predestynować silniej kojarzy się z predestynacją, przeznaczeniem, losem, fatum, predysponować – z predyspozycją, skłonnością do czegoś, talentem.
Absolutnie nie wolno kontaminować tych czasowników oraz ich form pochodnych i mówić predystynować, predystynacja, predystynowany, jak to się przydarzyło rzecznikowi MSZ. W krótkiej wypowiedzi dla mediów powinien on był w ogóle zrezygnować ze słowa predestynowany (predysponowany także pozostawałoby niestosowne) i powiedzieć po prostu: że „zgodnie z wolą strony amerykańskiej rząd uznał, iż to prezydent jest bardziej wskazany do kontaktów z Waszyngtonem”.
MACIEJ MALINOWSKI
odcinek 1232