Nie wszystkim podoba się ten czasownik używany w takim kontekście…
– Znajomy należący do sfer artystycznych, mający też kontakty z ludźmi z kręgów pisarskich z lubością posługuje się czasownikiem „popełnić” w zaskakującym dla mnie znaczeniu „namalować, stworzyć coś”. Ostatnio powiedział jak gdyby nic: „popełniłem małe dzieło malarskie, z którego jestem chyba zadowolony”. Czy jest to polszczyzna, którą można akceptować? Przyznam się, że mnie się to nie podoba. Irytuję się, kiedy to słyszę (e-mail od internautki).
Poruszona w e-mailu kwestia nie jest nowa. Z manierycznym posługiwaniem się przez wiele osób mieniących się artystami, pisarzami, twórcami teatralnymi czy filmowymi zwrotami popełniłem obraz, popełniłem wiersz, popełniłem utwór muzyczny, komponując piosenkę bądź pisząc do niej tekst można się zetknąć dzisiaj dość często. Okazuje się jednak, że w przeszłości również ochoczo tak mówiono i pisano.
Będzie dla Państwa niejakim zaskoczeniem, kiedy zdradzę, że po czasownik popełnić w znaczeniu ‘napisać, stworzyć’ sięgali swego czasu Henryk Sienkiewicz, Michał Bałucki czy Władysław Reymont, tworzący w okresie pozytywizmu i Młodej Polski.
Pierwszy pisał: Marek także ogromnie zajęty, ale znajduje czas na wszystko. Popełnił nawet niedawno wiersz – przepyszny! (Korespondencja Henryka Sienkiewicza. Listy do różnych osób, Warszawa 1872-1916). Drugi użył pięknych wersów: Ręka wiersze popełniać zaczyna, ze słowikami bezsenną noc trawię i przecudne sny miewam na jawie… („Poezje”, Kraków 1887), a trzeci posłużył się zwrotem: Pisywałem poezje, popełniałem dramaty, bazgrałem powieścidła („Nowele”, t. III, Warszawa 1950).
Wszystkie te cytaty zostały odnotowane w Słowniku języka polskiego PAN pod redakcją Witolda Doroszewskiego (Warszawa 1964, t. VI, s. 1000). Tam też po raz pierwszy zamieszczono hasło popełnić w znaczeniu ‘utworzyć, ułożyć, skomponować, napisać’. Zaznaczono jednak, że chodzi o użycie żartobliwe tego czasownika.
Czy można się zatem dziwić, że współcześnie wielu artytów, twórców muzycznych czy pisarzy naśladuje wielkich pisarzy i poetów i nie widzi w rozszerzonym sensie słowa popełnić niczego nagannego?
Słyszy się więc (zauważyła to czytelniczka) lub widzi w druku zwroty typu popełniłem ostatnio obraz, popełniłem płytę, nad którą pracowałem długie miesiące, popełniłem wiersz, o którym ci kiedyś mówiłem itp.
Obecność w nich czasownika popełnić ma być w mniemaniu osób tak mówiących czy piszących czymś w rodzaju ubezpieczenia przed krytyką odbiorców, jeśli ci uznają wysiłki twórców za dalekie od doskonałości.
„Tak, próbowałem coś namalować, coś nagrać, zaśpiewać, coś napisać, jednak za bardzo mi to nie wyszło, jest rzeczywiście nieudane. Dlatego, informując o tym otoczenie, podparłem się nieco żartobliwym określeniem, słowem popełniłem, a nie czasownikami namalowałem (obraz), nagrałem (płytę), napisałem (wiersz)” – próbują się tłumaczyć niektórzy.
Ale z drugiej strony może to być kokieteria ze strony twórców. Ktoś wie, że mu się to i owo udało, zna swoją wartość jako malarza, muzyka czy pisarza, jednak celowo zaniża wartość tego, co stworzył, żeby usłyszeć, poznać opinie innych. Posłużenie się formą czasownikową popełniłem jest w tym wypadku świadome, celowe.
Rzecz jasna, nie należy przesadzać z używaniem zwrotów zawierających czasownik popełnić we wtórnym znaczeniu. Jeśli ktoś mówi tak cały czas, musi wiedzieć, że może to zostać odebrane nie najlepiej i uznane za manierę. Za bardzo jesteśmy przyzwyczajeni do podstawowego sensu czasownika popełnić, czyli ‘dopuścić się czegoś, zrobić coś złego’, np. popełnić błąd, grzech, wykroczenie drogowe, przestępstwo, zbrodnię.
MACIEJ MALINOWSKI
odcinek nr 1242