Podenerwowany

Niektórzy mówią i piszą poddenerwowany, ale  słowniki PWN-u uznają tę formę za niepoprawną…

– Do tej pory myślałam, że jedynie poprawne jest słowo „podenerwowany”. Od pewnego czasu natrafiam jednak na formę „poddenerwowany”. Czy wolno tak mówić? Sprawdzałam, czy jest hasło „poddenerwowany” w słownikach, ale wyszło na to, że nie ma (e-mail od kar***@gmail.com; szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji).

Jeśli jakiegoś wyrazu brakuje w słownikach ogólnych języka polskiego, a jest on wariantem słowa dobrze znanego i chętnie od lat używanego, świadczy to niewątpliwie o tym, że kodyfikatorzy nie znaleźli wystarczających powodów, by włączyć ową oboczność do zasobu leksykalnego polszczyzny.

Tak się właśnie stało z wyrazem, o którym wspomina internautka – w żadnym ze słowników PWN-owskich nie znajdziemy czasownika poddenerwować (poddenerwować się), rzeczowników poddenerwowanie i imiesłowu przymiotnikowego poddenerwowany. Są tam wyłącznie formy podenerwować (podenerwować się), podenerwowanie, podenerwowany.

Proszę zajrzeć do Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją A. Markowskiego (Warszawa 2004, s. 792). Przekonają się wówczas Państwo, że podaje się tam wyłącznie hasło podenerwować (‘zdenerwować kogoś trochę, w pewnym stopniu’), a formę poddenerwować uznaje za błędną.

Identyczne stanowisko w tej kwestii prezentowali już przed półwieczem W. Doroszewski i H. Kurkowska w Słowniku poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 1973, s. 525).

Ponieważ rozstrzygnięć normatywnych co do poprawności czy niepoprawności danego słowa należy szukać właśnie w tego typu słownikach, wydaje się, że cała sprawa została na dobre rozstrzygnięta. W języku starannym, w normie wzorcowej, wyrazy poddenerwować, poddenerwowany uchodzą za niewłaściwe.

Zastanówmy się nad tym, co by musiały oznaczać czasownik poddenerwować czy imiesłów poddenerwowany, gdyby uznać je za dopuszczalne.

Jeśli przez podenerwować (kogoś czymś) rozumiemy ‘zdenerwować kogoś trochę’, a przez być podenerwowanym (czymś) ‘być lekko zdenerwowanym’, to czy poddenerwować miałoby znaczyć ‘jedynie minimalnie kogoś zdenerwować’, a być poddenerwowanym – ‘być ociupinkę zdenerwowanym’? Czy takie zniuansowane semantycznie definicje czemuś by służyły?

Wszystko wskazuje na to, że powód posługiwania się przez pewną część użytkowników polszczyzny słowem poddenerwowany jest zupełnie inny. Po prostu odwołują się oni do dużej grupy wyrazów zaczynających się od pod– (np. podekscytowany, podminowany, podpuszczony przez kogoś) i sądzą, że ów imiesłów także powinien się składać z przedrostka pod-, członu zasadniczego denerwow- (od denerwować) i przyrostka -any.

Tymczasem takie rozumowanie jest kompletnie nieuzasadnione. Nie ma absolutnie żadnego sensu ingerowanie w budowę morfologiczną omawianego słowa, genetycznie bowiem zawiera on już przedrostek pod– (a nie: po-)…

Mało kto wie, że w XIX w. funkcjonował w obiegu czasownik enerwować (z fr. énerver ‘wytrącać z równowagi psychicznej’), a nie: denerwować. Słowacki pisał w „Listach”: Ty zawsze, moja droga, chcesz ze mnie mieć jakiegoś byronistę… enerwującego już i tak wyenerwowanych).

Prawdopodobnie litera i głoska d została dodana do enerwować później, przez opaczne odwołanie się do czasownika deranżować (fr. déranger ‘przeszkadzać komu’), mającego podobne znaczenie. Tym oto sposobem z jak najbardziej poprawnej formy enerwować zrobiła się wtórna postać bezokolicznika denerwować.

Pamiętajmy więc, że czasownik podenerwować to genetycznie pod- + -enerwować, a nie: po- + -denerwować, a imiesłów podenerwowany to pod– + –enerwow– + –any.

Po tym wyjaśnieniu łatwiej będzie zrozumieć, dlaczego za formę poprawną uważa się podirytować (pod- + -irytować) obok poirytować (po- + -irytować). W przypadku tej drugiej z pewnością odwołano się do rzekomej budowy czasownika podenerwować jako po- + -denerwować…

MACIEJ  MALINOWSKI

PS Jest dla mnie sporym zaskoczeniem, że znalazł się jednak słownik –Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny Wydawnictwa „Kurpisz” pod redakcją Haliny Zgółkowej (Poznań 2000, t. 29, s. 282) – który zamieścił hasła poddenerwować, poddenerwowanie, poddenerowowany…