1,5 procent (nie: procenta)

W tym wypadku słowa procent nie dostosowujemy do pięciu dziesiątych, lecz liczebnika 1

– Ostatnio bardzo wiele stacji TV prosi widzów o przekazywanie swoim fundacjom charytatywnym części podatków w ramach rozliczeń rocznych. Trochę mi się nie podoba, że wszyscy zabiegają o „1,5 procent” podatku. Czy nie powinno być „1,5 procenta”? Będę wdzięczna za wyjaśnienie, bo może się mylę? (e-mail od internautki).

Z moich obserwacji wynika, że nie wszyscy proszą o 1,5 procent podatku. Zdarzają się osobnicy, którzy w spotach namawiają nas do wpłacania 1,5 procenta podatku. Jak jest poprawnie? – zapytają Państwo.

1,5 procent podatku – odpowiadam. Rzeczownik procent występuje tutaj bez odmiany. Takie jest rozstrzygnięcie normatywne Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją A. Markowskiego (Warszawa 2004, s. 866). Czytamy tam, że „W połączeniu z liczebnikami ułamkowymi występuje tylko bezkońcówkowa forma procent”.

Dlaczego tak się dzieje? Po prostu dawno temu postanowiono, że słowo procent – choć stoi po wartości dziesiętnej liczebnika ułamkowego – ma się odnosić do liczebnika głównego tworzącego z liczebnikiem ułamkowym całość.

Inaczej mówiąc, zadecydowano (dosyć arbitralnie), że w takiej sytuacji nie podporządkowuje się wyrazu procent członowi liczebnika ułamkowego znajdującemu się po przecinku, ale liczebnikowi głównemu (w tym wypadku jest to 1).

Mówi się więc i pisze zarówno 1 procent podatku, jak i 1,5 procent podatku, 2,5 procent podatku, 3,5 procent podatku itd.

Zauważam taką osobliwość, że kiedy 1,5 procent występuje w konstrukcji zdaniowej w mianowniku (w funkcji podmiotu) albo w bierniku (jako dopełnienie), wówczas owo nieodmienione procent jak gdyby mniej mówiącym przeszkadza.

Inaczej dzieje się wtedy, gdy trzeba liczebniki ułamkowe odmienić w dopełniaczu i dalszych przypadkach i powiedzieć: nie otrzymaliśmy od Państwa wpłaty (kogo? czego?) 1,5 procent podatku. Jakoś bardziej korci nas wtedy, by słowu procent dodać końcówkę fleksyjną -a i powiedzieć 1,5 procenta. Tymczasem jest to błąd.

Wydaje się, że istnieje jeszcze drugi powód niepoprawnego mówienia przez dużą część rodaków 1,5 procenta.

Dzieje się tak dlatego, że Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje, iż „wyjątkowo z liczebnikiem jeden używa się w dopełniaczu formy procenta a. procentu”, np. Do wykonania planu zabrakło tylko jednego procenta a. procentu normy; Nie było zaledwie jednego procenta a. procentu uczniów.

Skoro poprawnie jest 1 procenta lub procentu – sądzą niektórzy – to z pewnością również 1,5 procenta (procentu). Jak widać, identyczne traktowanie połączenia liczebnika ułamkowego 1,5 i liczebnika głównego 1 ze słowem procent pozostaje zawodne. Nie ma innego wyjścia, jak tylko zapamiętać, że mówi się: zabrakło 1,5 procent podatku, ale: zabrakło 1 procenta (procentu) podatku.

Uchybieniem jest też sytuacja odwrotna – mówienie zabrakło 1 procent podatku zamiast: zabrakło 1 procenta (procentu) podatku. Usłyszałem to niedawno z ust pewnego polityka PiS.

Oto inne przykłady wyrażeń ze słowem procent z liczebnikami ułamkowymi (przytaczam je za Wielkim słownikiem poprawnej polszczyzny PWN).

W mianowniku 3,5% to trzy i pół procent, 0,8% to osiem dziesiątych procent (nie: procentu ani procenta). Podczas odmiany człon procent jest także unieruchomiony fleksyjnie:

D. Trzech i pół procent, ośmiu dziesiątych procent (nie: procentu, procenta).

C. Trzem i pół procent, ośmiu dziesiątym procent (nie: procentu, procenta).

N. Trzema i pół procent, ośmioma dziesiątymi procent (nie: procentu, procenta).

Ms. O trzech i pół procent, o ośmiu dziesiątych procent (nie: procentu, procenta).

MACIEJ  MALINOWSKI