Pisze się aha (a nie: acha)

Internautka (ula-kulbaxxx@wp.pl)  pyta, jak się powinno pisać: aha czy acha, eh czy ech?

Odpowiadam: aha, ale: ech lub… eh (także z dołączeniem znaku wykrzyknienia: aha!, ech!, eh!). Tak ustalili dawno temu językoznawcy normujący naszą ortografię. Jednak z wyjaśnieniem, dlaczego właśnie tak, jest już większy kłopot. Właściwie nie wiadomo…

Wszyscy, tzn. i ja, i Wy, musimy przyjąć do wiadomości, że część wykrzykników zapisywana jest przez ch, część przez h, a jeszcze inne przyjmują podwójną (oboczną) pisownię.

To, dlaczego niektóre zapisuje się na dwa sposoby, daje się po części (ale jedynie po części) wytłumaczyć.

Na przykład wykrzyknik ech (eh) wszedł do polszczyzny stosunkowo wcześnie i ma odpowiednik w innych językach, w których… również zapisywany bywa różnie; po czesku pisze się ech!, eh!, po ukraińsku ech!, po słoweńsku èh!, po serbsku èch!, po angielsku i francusku eh! Być może to właśnie sprawiło, że kodyfikatorzy ortografii nie zdecydowali się na jedną pisownię (np. ech), tylko pozostali przy dwóch…

Ciekawe, że podobne (i też stare) wykrzykniki, np. ach (ach!), och (och!), uch (uch!), zapisujemy od samego początku wyłącznie przez ch, a nie: ah, oh, uh. Mimo to spotyka się ostatnio pisownię oh. Widać tu oddziaływanie angielskiego słowa oh (zawiera literkę h, co zresztą wymawia się [oł]).

Z ortografią wykrzykników ach i och nie ma żadnych trudności. Może dlatego, że używa się ich na co dzień stosunkowo często. Powstały z nich nawet… rzeczowniki ach i och (inaczej ‘westchnienie, zachwyt’), częściej używane w liczbie mnogiej jako ochy i achy lub achy i ochy (np. Na pokazie słychać było same achy i ochy). Istnieje również czasownik… achać, notowany jeszcze dzisiaj w niektórych słownikach (choć z kwalifikatorem: potoczny) o znaczeniu ‘ekscytować się, wykrzykiwać ach’.

Dlatego niektórzy prześmiewcy mówią, że można pisać… acha (przez ch). Jasne, ale tylko wtedy, gdy chodzi o formę 3. osoby l. poj. czasu teraźniejszego, np. Wnuk zawsze głośno acha, kiedy sąsiad rodziców opowiada zabawne historie. Kiedy mamy na myśli wykrzyknik wyrażający przypomnienie, potwierdzenie, zadowolenie czy ironię, każdorazowo napiszemy aha, np. Aha! Przypomniałem sobie o klasówce; Aha, więc Ania dzisiaj do nas nie przyjdzie; Aha! Tacy jesteście odważni…

Zapamiętajcie więc, że pisownia wykrzykników podobnych brzmieniowo nie jest ortografii polskiej jednakowa:

pisze się (przez ch): ach; och; uch; chu-chu;

pisze się (przez h): aha; oho; uha, uhu; ehe; ho, ho; hu, hu; hu, hu, ha;

pisze się (albo przez ch, albo przez h): eh i ech; ha i cha, ha, ha i cha; cha; hi, hi i chi, chi; he, he i che, che.

Pan Literka