O przymiotnikach efektowny i efektywny

W polszczyźnie tak się czasem dzieje, że zmiana jednej głoski w wyrazie kompletnie wypacza jego sens. Przyjrzyjcie się wspólnie ze mną parze przymiotników efektowny i efektywny.

Jak widzicie, są one brzmieniowo bardzo podobne, ich członem zasadniczym jest efekt- (od łac. effectus ‘wykonanie, skutek’), tylko że w pierwszym słowie występuje litera o, a w drugim litera y (efekt-owny, efekt-ywny).

Z tego powodu nie wolno tych wyrazów mylić i broń Boże używać jednego zamiast drugiego (a zdarza się to bardzo często, np. czytam, że drużyna grała bardzo efektownie, wygrała aż 6-0; powinno być …grała bardzo efektywnie albo skutecznie, wygrała aż 6-0; czasem gra się efektownie, ale… przegrywa).

Zapamiętajcie definicję omawianych słów:

– efektowny to ‘zwracający na siebie uwagę oryginalnością, finezją, pięknem, obliczony na wywołanie wrażenia, zaintrygowanie odbiorcy’;
– efektywny to ‘taki, który przynosi spodziewane, dobre wyniki, zamierzone rezultaty, wydajny, skuteczny, rzeczywisty prawdziwy’.

A zatem efektowna może być czyjaś sukienka bądź uroda kogoś, efektywny może być czyjś strój, a efektowne – zagranie piłkarza na boisku bądź zakończenie utworu; efektywna zaś bywa praca, produkcja w fabryce, a czasem efektywny jest pracownik albo czas pracy (tzn. ‘rzeczywisty, postojów, przerw itd.’).

Nie popełnicie nigdy uchybienia, jeśli przymiotnik efektowny będziecie łączyć z rzeczownikiem efekt w znaczeniu ‘wywoływanie wrażenia’, a przymiotnik efektywny z rzeczownikiem efekt w jego drugiej definicji ‘rezultat, wynik, skutek czegoś’.

Nieraz w ogóle lepiej zrezygnować ze słowa efektywny, które upowszechniło się pod wpływem obcojęzycznych form niem. effektiv, ang. effective i fr. effectif (wszystkie z kolei od łac. effectivus ‘skuteczny’). Zamiast pomoc była za mało efektywna lepiej powiedzieć pomoc była za mało wydajna, skuteczna.

Dodam, że od słowa efektywny powstał rzeczownik efektywność (‘wydajność, skuteczność, sprawność’), a od słowa efektowny – efektowność (np. efektowność stylu).

Na koniec warto jeszcze wspomnieć o przymiotniku efekciarski, który ma znaczenie podobne do efektowny, jednak jest od niego bardziej nacechowany stylistycznie (tzn. nadaje się jedynie do użycia potocznego). Mówi się czasem: Jej sposób mówienia był efekciarski, czyli obliczony wyłącznie na wywarcie wrażenia na słuchaczach.

Pan Literka