O dywanie i tapczanie

Czy to możliwe, żeby wyrazy dywan i tapczan miały ze sobą wiele wspólnego i w przeszłości oznaczały to samo? Przeczytajcie uważnie to, co napiszę, a wszystko się wyjaśni…

Wiadomo, jaką dzisiaj definicję ma słowo dywan. To inaczej ‘gruba tkanina dekoracyjna służąca do przykrycia podłogi’ (rzadziej do zdobienia ścian – wtedy chodzi raczej o kilim). Nasi przodkowie nie mówili jednak na coś takiego dywan, lecz kobierzec.

Kobierzec był barwną, puszystą tkaniną służącą do pokrywania ścian i podłóg, jednak używano go rzadko, zwykle stanowił ozdobę pomieszczeń podczas ważnych uroczystości (np. ślubów). Stąd powiedzenie znane i teraz stanąć na ślubnym kobiercu, czyli w sensie przenośnym ‘zawrzeć małżeństwo’.

Dopiero w XVII wieku kobierzec został wyparty przez słowo dywan, z pochodzenia perskie (dívān), które przywędrowało do nas z Turcji i etymologicznie oznaczało… ‘wielkie podium pokryte kosztownymi kobiercami, na którym zasiadali („po turecku”) członkowie wielkiej rady sułtańskiej i najdostojniejsi goście, posłowie’. Dywanem nazywano też później ‘salę posiedzeń w pałacu sułtańskim’ i ‘wielką radę sułtańską’ (podaję za Słownikiem etymologicznym języka polskiego PWN prof. Andrzeja Bańkowskiego, Warszawa 2000, s. 319).

Zamiast na podium pokryte kobiercem zaczęto jednak z czasem mówić dywan na sam kobierzec turecki czy perski używany w XVII i XVIII wieku do nakrywania stołów i obijania ścian w salonach, a dziś do pokrywania podłóg.

Tymczasem w innych językach europejskich omawiane słowo do dzisiaj znaczy zupełnie coś innego. Francuski divan, angielskie divan bed czy niemiecki Diwan to ‘duży mebel do siedzenia lub leżenia, kanapa, sofa, otomana, tapczan’, a nie: kobierzec.

O takich wyrazach, które brzmią tak samo i pisane są tak samo (lub prawie tak samo), ale znaczą co innego, mówi się fałszywi przyjaciele (fr. faux-amis, ang. false friends).

Zdradzę Wam i to, że w dawnej polszczyźnie za synonim wyrazów kobierzec i dywan uchodził … tapczan (ów wyraz jest również pochodzenia tureckiego).

Takie tapczany (istniała w obiegu i forma tarczany odnotowana w słownikach języka polskiego jeszcze w połowie XX w.) były puszyste i miękkie, więc kiedy je kładziono na podłodze, służyły do leżenia. I dlatego po latach słowo tapczan zmieniło sens na ‘mebel do spania składający się z pudła drewnianego i materaca albo siatki sprężynowej’.

Jak widzicie, dywan i tapczan miały historycznie wiele wspólnego, były kobiercami.

Pan Literka