Niestety nie jest zaprzeczeniem stety…

Zdarza mi się niekiedy przeczytać w tekście bądź usłyszeć z czyichś ust powiedzenie niestety, a może stety.

Użyta w nim partykuła niestety służąca do wyrażenia żalu, że doszło do jakiejś przykrej sytuacji – o czym ma świadczyć cząstka nie – bywa przeciwstawiona jakiemuś słowu stety niosącemu rzekomo treść odwrotną – ‘czerpać zadowolenie z tego, co się stało’.

Tylko że polszczyzna nigdy nie miała wyrazu stety, co wyklucza istnienie w zasobie leksykalnym pary wyrazowej niestety – stety.

Mimo to niektórzy próbują bronić zwrotu niestety, a może stety, uważając go za coś w rodzaju połączenia frazeologicznego, w którym stety zestawiono żartobliwie z niestety, co ma informować, że osoba tak mówiąca waha się, czy ocenić daną sytuację negatywnie, czy pozytywnie (vide M. Bańko, odpowiedź w Poradni Językowej PWN z 2011 r.).

Myślę, że tego rodzaju zabawę słowną należy sobie jednak w starannych wypowiedziach darować, by nie narażać się na krytyczne uwagi osób dbających o poprawność językową.

Na koniec kilka słów o samym wyrazie niestety… Etymolodzy wywodzą go z dawnego wyrażenia nie z to ty będącego skrótem dłuższego wariantu nie z to mnie (na) ty, co dosłownie znaczyło ‘nie dość mnie przeciw tym’ (z to = ‘dość, tyle le trzeba’).

Dlatego na początku mówiono niestoty (fonetyczny zapis nie z to ty).

Później powstał rzeczownik rodzaju żeńskiego niestota (‘nieszczęście, biada, klęska’) i czasownik niestotać (‘narzekać, skarżyć się’). W końcu upowszechniła się forma przysłówkowa niestety, czyli ‘na nieszczęście’, łatwiejsza do wymówienia.

Mniej zasadne jest za to łączenie niestety z czechizmem nestojte ‘nie stójcie, ratujcie’. Z owego niestojcie miało się potem ponoć wykształcić słowo niestety. To nieprawda.

Maciej Malinowski