Dlaczego pisze się bohater?

Czy to możliwe, żeby w słowie tak popularnym jak bohater robić błąd ortograficzny i pisać… bochater?

A jednak spotykam się z czymś takim w tekstach internetowych czy w ogłoszeniach dawanych przez młodych osobników w różnych miejscach publicznych, a nawet w wypracowaniach szkolnych (np. kto jest głównym  bochaterem filmu?; ul. Bochaterów Września 13; Jacek Soplica – ksiądz Robak jako  bochater  romantyczny w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza).

Słowo bohater jest stare jak świat, występuje dziś w trzech znaczeniach: 1. ‘człowiek, który wykazał się odwagą, poświęceniem, męstwem, wyjątkowymi zasługami dla dobra innych’, 2. ‘postać w utworze literackim, filmowym, operze itp.’, 3. ‘główna postać jakiegoś wydarzenia’.

To, że w środku rzeczownik bohater zawiera literę h, wskazuje na jego niepolski rodowód. I tak jest rzeczywiście…

Musicie wiedzieć, że mamy do czynienia z wyrazem obcym. Przejęliśmy go z języka ukraińskiego w postaci bohatýr i początkowo mówiliśmy oraz pisaliśmy właśnie tak – bohatyr (Oto w czterech deskach leży bohatyr, perła rycerzy, twoim okrutnym wyrokiem zabity… – Juliusz Słowacki, „Książę niezłomny”. Dzieła, t. 8).

Jego rodowód jest jednak mongolski (od bagatur ‘śmiały’).

Jeszcze Słownik języka polskiego PWN pod red. Witolda Doroszewskiego (t. I z 1958 r., s. 595) odnotowywał hasła bohatyr, bohatyrka, bohatyrski, bohatyrstwo, zaznaczając, że są to dawniejsze postacie wyrazów bohater, bohaterka, bohaterski, bohaterstwo.

W polszczyźnie istnieje inne słowo z literą h w środku – bohomaz (to inaczej ‘liche malowidło, bazgranina’). Również ono pochodzi z języków wschodnich (ros. bogomaz, ukr. bohomaz).

Początkowo bohomazem nazywano ‘lichego, podrzędnego malarza, kogoś, kto maże, czyli maluje (obrazy) Boga, tzn. ikony’. Dopiero później upowszechniło się znaczenie bohomazu jaku ‘kiczu, źle namalowanego obrazu’.

Pamiętajcie zatem, że pisze się:

bochen, bochenek (chleba), Bochnia (miasto pod Krakowem), bochnianin, bochnianka i Bochum (miasto w Niemczech),

ale:

bohater i bohomaz, a także Jurko Bohun, Boh (rzeka na Ukrainie), Bohiń (jezioro na Białorusi) Bohdan, Bohemia (łacińska nazwa Czech), bohemizm (wyraz przejęty z języka czeskiego), bohemista (specjalista w dziedzinie bohemistyki, czyli nauki o języku, historii i kulturze czeskiej), bohema (inaczej ‘cyganeria artystyczna’), Franciszek Bohomolec (poeta okresu oświecenia) czy Sonia Bohosiewicz (znana dziś aktorka).

I jeszcze jedno: poprawne są obydwie postacie pluralne wyrazu bohater: bohaterowie i bohaterzy. Częściej używa się pierwszej formy, ale to nie znaczy, że nie wolno mówić i pisać bohaterzy (powieści, filmu).

Pan Literka

PS Czasem w tekstach pisanych dorośli autorzy celowo posługują się błędną formą bochater zamiast bohater, żeby w złym świetle przedstawić czyjeś dokonania. Nie należy tego pochwalać…