Ceregiele

Tytułowe słowo nie jest rodzime, a jego pochodzenie nie do końca jasne.

Etymologowie łączą je z niemieckim wyrazem Ziererei, które oznaczało ‘krygowanie się, wdzięczenie się, przymilanie się’. Z czasem jego forma pluralna Zierereien zaczęła być rozumiana jako ‘przesadne grzeczności, skrupuły’.

Nasi przodkowie mieli jednak z tym germanizmem kłopot – nie umieli go poprawnie wymawiać. Mówili [cerereje], [cereleje], [cerejele], a nawet [cyrereje].

Ostatecznie weszło do obiegu i upowszechniło się brzmienie (a także postać graficzna) ceregiele.

Stało się tak dlatego, że w niemczyźnie istniały również gwarowe określenia Zärgel, Zarge [wym. cergel, carge] ‘obrębek, krawędź czegoś’. W lm. formy Zärgelen, Zargen nazywały więc rozmaite obszywki czy koronki stroju niewieściego.

Takie ozdóbki sukien badź kostiumów pań nie wszystkim się podobały, uważano je za zbytek i przesadę i z tego względu nasze słowo nabrało wkrótce przenośnego sensu ‘wszelka przesada w kontaktach towarzyskich’

Dzisiaj w słownikach przytacza się takie właśnie znaczenie ceregieli, ale również inne – ‘nieszczere wymawianie się, przedstawianie nieistotnych zastrzeżeń’.

Z gramatycznego punktu widzenia ceregiele są wymieszaniem się wyrazów Ziererei [wym. cerereje] i Zärgel [ wym. cergel] i ich fonetycznego zapisu (z miękką głoską g’).

Dodam, że dawne słowniki podawały jeszcze formę lp. (ta) ceregiela z dopiskiem: częściej w lm. ‘zbyteczne grzeczności, przesadne uprzejmości’. Dzisiaj mamy wyłącznie (te) ceregiele, w dopełniaczu (tych) ceregieli.

Znamy powiedzenie bez ceregieli, czyli ‘bez zbędnych działań, grzeczności, bezpośrednio’, oraz zwrot robić (stroić) ceregiele ‘przywiązywać zbyt dużą wagę do konwenansów’.

Pan Literka