W każdym razie (a nie: w każdym bądź razie)

Tym razem chcę Wam zwrócić uwagę na niezwykle rozpowszechnione (szczególnie w języku potocznym), ale niestety niepoprawne wyrażenie w każdym bądź razie. Zdarza Wam się tak czasem powiedzieć? A mówi w ten sposób ktoś z Waszego otoczenia, np. mama, tata, babcia, ciocia, wujek?

Jeśli tak, to uważnie przeczytajcie moje wyjaśnienie i dobrze je zapamiętajcie. Zwróćcie później uwagę domownikom i innym członkom rodziny, że posługują się złą polszczyzną.

Nie mówi się i nie pisze w każdym bądź razie, tylko w każdym razie. Możecie się o tym przekonać, zaglądając do Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 2004, s.950) pod red. prof. Andrzeja Markowskiego. Przywołajmy odnośny fragment z tego słownika:

w każdym razie (nie: w każdym bądź razie) ‘tak czy owak, jednakże, mimo wszystko’: Ja w każdym razie (nie: w każdym bądź razie) przyjdę na spotkanie. Tak samo: w takim razie (nie: w takim bądź razie): W takim razie ja wychodzę.

Językoznawcy nie mają wątpliwości, że błędne w każdym bądź razie wzięło się ze skrzyżowania (fachowo nazywa się to kontaminacją) dwóch konstrukcji: w każdym razie i bądź co bądź, mających właściwie takie samo znaczenie.

Wytłumaczę Wam jeszcze od innej strony, dlaczego wyrażenie w każdym bądź razie uchodzi za niepoprawne.

Otóż słowo bądź jest tu partykułą, która znaczy dokładnie to samo, co człon -kolwiek dodawany do zaimków: kto, co, jak, gdzie, kiedy. Popatrzcie – możemy powiedzieć:

kto bądź albo ktokolwiek;

co bądź albo cokolwiek;

jak bądź albo jakkolwiek;

gdzie bądź albo gdziekolwiek;

kiedy bądź albo kiedykolwiek.

To zrozumiałe, że nie wolno łączyć w jednym wyrażeniu wyrazu bądź i zaimka zakończonego członem -kolwiek, ponieważ wyjdą z tego twory… ktokolwiek bądź, cokolwiek bądź, jakkolwiek bądź, gdziekolwiek bądź, kiedykolwiek bądź dyskwalifikowane przez współczesne słowniki języka polskiego i poradniki.

To jednak nie wszystko.

Słowo każdy w użyciu rzeczownikowym znaczy ‘jakakolwiek osoba, ktokolwiek’ (patrz: Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, s. 389), więc jeśli połączymy je z partykułą bądź, otrzymamy wyrażenie każdy bądź tak samo naganne jak konstrukcje jakikolwiek bądź czy ktokolwiek bądź. Wyjdzie z tego arcydziwny twór: w każdym, czyli w jakimkolwiek, tzn. w jakim bądź bądź razie.

Ot, całe gramatyczne wyjaśnienie. Jak widzicie, na wyrażenie w każdym razie (oraz w takim razie) oddziałują (negatywnie!) wyrażenia kto bądź, jaki bądź, co bądź, jak bądź, które zawierają partykułę bądź i są jak najbardziej poprawne.

Pan Literka