Trzy czwarte długości i trzy czwarte maturzystów

Omawialiśmy już liczebniki ułamkowe pół i półtora, dziś dwa słowa o liczebnikach ułamkowych typu jedna trzecia, dwie piąte, trzy czwarte, cztery szóste, pięć dziesiątych, sześć dziewiątych, siedem ósmych itp.

Liczebniki ułamkowe tego typu są zestawieniami, tzn. człon pierwszy przyjmuje zawsze postać liczebnika głównego (ile? jedna, trzy, pięć, sześć, siedem), a człon drugi – postać liczebnika porządkowego (który? trzecia, piąte, czwarte, szóste, dziesiątych, dziewiątych, ósmych).

Zauważcie, że człon pierwszy jedna wymaga formy mianownika l. poj. (druga), człony dwie, trzy, cztery – form mianownika l. mn. (piąte, czwarte, szóste), a człony większe: pięć, sześć, siedem (aż do dwadzieścia jeden) – form dopełniacza l. mn. (dziesiątych, dziewiątych, ósmych).

Musicie zapamiętać, że liczebniki ułamkowe, o których mowa, podlegają normalnej odmianie zgodnie z zasadami deklinacji liczebników głównych i liczebników porządkowych. A więc:

– jedna trzecia, jednej trzeciej, z jedną trzecią, o jednej trzeciej;
– dwie piąte, dwóch piątych, dwóm piątym, z dwiema piątymi, o dwóch piątych;
– trzy czwarte, trzech czwartych, trzem czwartym, z trzema czwartymi, o trzech czwartych;
– cztery szóste, czterech szóstych, czterem szóstym, z czterema szóstymi, o czterech szóstych;
– pięć dziesiątych, pięciu dziesiątych, pięciu dziesiątym, z pięciu/pięcioma dziesiątymi, o pięciu dziesiątych;
– sześć dziewiątych, sześciu dziewiątych, sześciu dziewiątym, z sześciu/sześcioma dziewiątymi, o sześciu dziewiątych;
– siedem ósmych, siedmiu ósmych, siedmiu ósmym, z siedmiu/siedmioma ósmymi, o siedmiu ósmych.

Jeśli z tymi liczebnikami ułamkowymi występuje rzeczownik, przyjmuje on formę dopełniacza l. poj, np. jedna trzecia sumy, dwie piąte długu, trzy czwarte długości, cztery szóste metra, pięć dziesiątych odległości, sześć dziewiątych ściany; siedem ósmych zbioru. Orzeczenie także występuje wówczas w l. poj.:

– Jedna trzecia sumy została zwrócona;
– Trzy czwarte długości było w sam raz;
– Cztery szóste metra wystarczyło do oceny;
– Pięć dziesiątych odległości wydawało się łatwe do przejścia;
– Sześć dziewiątych ściany pękło;
– Siedem ósmych zbioru zgniło.

Ale uwaga. Kiedy chodzi nie o część czegoś pojedynczego, ale o część jakiegoś zbioru (obiektów, ludzi), wtedy jest inaczej: rzeczownik występuje w l. mn., a orzeczenie może przybrać formę l. poj. albo l. mn., np.

– Dwie trzecie autostrad zostało wybudowanych (lub: zostały wybudowane);
– Trzy czwarte maturzystów wybrało (lub: wybrały) temat pierwszy;
– Cztery ósme wyborców już głosowało (lub: głosowały).

Pan Literka