Sztambuch

Sztambuchem (z niem. das Stammbuch) nazywano w przeszłości zwykle niewielkich rozmiarów album składający się z białych lub kolorowych, związanych kartek i dekoracyjnie oprawiony (np. w safian, czyli cienką, wyprawioną i barwioną skórę koźlą lub baranią z elementami roślinnymi).

Do sztambucha wpisywano się zazwyczaj po skończeniu studiów uniwersyteckich, kiedy żegnano się po latach wspólnej nauki (często na bardzo długi czas, a nawet na zawsze). Ów zwyczaj zapoczątkowali w XVII w. studenci w Niemczech, później upowszechnił się on w całej Europie i także w Polsce.

Początkowo istniała dość mocno przestrzegana reguła wpisywania się do sztambucha (albo sztambuchu, obydwie formy dopełniacza są poprawne). Należało pisać pięknym pismem kaligrafowanym i obowiązkowo na kartkach po prawej stronie (strona lewa przeznaczona była na zdjęcia i ilustracje).

Mógł to być wiersz, sentencja, cytat z dzieła uznanego autora, przysłowie czy szczere życzenie powodzenia na przyszłość (na końcu należało dodać po łacinie Memoriae causa scripsi ‘napisane dla pamięci’). Zawsze oczywiście musiało się to zadedykować osobie, która poprosiła o wpis, czyli wymieniało się jej imię i nazwisko.

Za moich studenckich czasów na koniec nie wpisywano się już nikomu do sztambucha, za to za czasów szkolnych – tak. Tylko że nie używało się już wtedy obcej nazwy sztambuch, ale swojskiej pamiętnik. Nikt wówczas nie słyszał o archaicznych określeniach imiennik, imionnik czy trwalnik, którymi nasi przodkowie próbowali zastąpić słowo sztambuch.

Pan Literka