Słodko, ale: słodziutko

Napisała do mnie niedawno internautka (angelikaxxxx@interia.pl) z prośbą o to, żebym wytłumaczył jej pewną kwestię ortograficzną: czy należy pisać śpij słodziutko czy śpij słodziudko?

Jak zdradziła, jej samej wydaje się, że poprawna jest forma pierwsza, słodziutko, ale z drugiej strony ma małą wątpliwość, gdyż przecież pisze się słodko (a nie: słotko) i słodki (a nie: słotki).

Owszem, pisze się słodki i słodko, ale: słodziutki i słodziutko (czyli śpij słodziutko). Wyjaśnię internautce i przy okazji Wam, dlaczego obowiązuje takie ortograficzne rozróżnienie.

Słowo słodki jest tzw. przymiotnikiem odczasownikowym, tzn. takim, który utworzono od bezokolicznik słodzić za pomocą przyrostka -ki: słodzić – słodki tak jak gładzić– gładki czy brzydzić się – brzydki.

Słodki pisze się przez d, ponieważ musi być zachowany związek głoski wchodzącej w skład podstawy słowotwórczej czasownika słodzić (dzi-) z głoską w przymiotniku. W formie podstawowej mamy miękkie dzi- (gdyż miękkie jest końcowe -ć), w przymiotniku zaś pojawia się twarde d, ponieważ twarde jest k (dlatego nie mówi się i nie pisze słodźki, tylko właśnie słodki).

Skoro mamy przymiotnik słodki, wiadomo, że przysłówek powstały od niego musi brzmieć (jak?) słodko (choć przy wymawianiu słychać t [słotko]). Tyle o budowie i ortografii wyrazów słodki i słodko. Zapamiętajcie, że głoska i litera d należy w nich do rdzenia, podstawy słowotwórczej, a nie do przyrostka (słod-ki, słod-ko, a nie: sło-dki, sło-dko). To bardzo ważne!

Inaczej natomiast są zbudowane przymiotnik słodziutki i przysłówek słodziutko, będące zdrobnieniami od słodki, słodko.

Przymiotnik słodziutki powstał w ten sposób, że do rdzenia czasownika słodzić (czyli słodzi-) doszedł przyrostek -utki, i w ten sposób otrzymaliśmy formę słodziutki (słodzi-utki). Ze względu na obecność w nim literki i samogłoski -u – w całym słowie miękkie dzi– nie zmieniło się w twarde d- (jak w przypadku przyrostka -ki w przymiotniku słodki).

Jak widzicie, końcowe t należy w przymiotniku słodziutki do przyrostka, a nie do rdzenia (słodzi-utki, a nie: słodziut-ki). Oczywiście, to samo musi dotyczyć przysłówka słodziutko (do słodzi- dochodzi przyrostek -utko).

O tym, że w słowie słodziutki nigdy nie może się pojawić litera d, tylko zawsze t, przekonują inne wyrazy, niezawierające w formie podstawowej d, np. ciaśniutki (od: ciasny), czyściutki (od: czysty), gęściutki (od: gęsty), kochaniutki (od: kochany), mizerniutki (od: mizerny), okrąglutki (od: okrągły) czy piękniutki (od: piękny).

Pamiętajcie więc, że pisze się słodki, słodko, ale: słodziutki, słodziutko. Broń Boże nie piszcie słociutki, słociutko! Nie sugerujcie się w tym wypadku pisownią złociutki, złociutko…

Pan Literka