Skuwka, zasuwka, zakuwka, okuwka to nie są wyjątki w ortografii

Jest taki wierszyk Witolda Gawdzika (Profesora Przecinka) zaczynający się od słów:

Zapamiętaj, zawsze tu
pisz otwarte, zwykłe „u”
w słowach: „skuwka” i „zasuwka”,
Gdyż wyjątkiem są te słówka.

Nie, pisownia wyrazów skuwka, zasuwka, zakuwka, okuwka, odkuwka, wsuwka przez u nie jest żadnym wyjątkiem. Po prostu nie ma w nich przyrostka –ówka charakterystycznego dla wielu wyrazów czy form zdrobniałych rzeczowników, choć wymawia się [ufka]. Występuje w nich za to inny przyrostek (-ka).

Wyjaśnię to Państwu jeszcze bardziej obrazowo. Pisze się:

• bacówka, kryjówka, wywiadówka, parówka, żarówka, makówka, stalówka, wymówka, kartkówka, podkówka (od słowa podkowa) itp., ale:
• skuwka, zasuwka, zakuwka, okuwka, odkuwka, wsuwka.

Dlaczego? Otóż dlatego że te pierwsze powstały od wyrazów baca, kryć się, wywiedzieć się, para (czyli ‘dwie sztuki’), żar, mak, stal, wymawiać się, podkowa, kartka przez dodanie przyrostka -ówka, drugie zaś utworzono od czasowników skuć, zasuwać, zakuć, okuć, odkuć, wsuwać, które w rdzeniu (temacie) mają ową literkę u (dodano więc tylko -ka)

Jak wiadomo:

• skuwka to ‘blaszka wzmacniająca coś, łącząca jakieś części i zabezpieczająca coś’;
• zasuwka to ‘mała zasuwa’, czyli np. ‘zamek składający się z ruchomej sztaby wsuwanej do specjalnego otworu’;
• zakuwka to ‘zamykająca część połączenia nitowego, kształtowana podczas nitowania’;
• okuwka to ‘metalowe, często ozdobne umocnienie drewnianych przedmiotów; znaczy to samo, co okucie’;
• odkuwka to ‘coś, co zostało odkute od czegoś’;
• wsuwka to potocznie ‘spinka do włosów’.

A zatem trzeba uważać, kiedy przyjdzie komuś pisać dyktando i w tekście znajdą się omawiane wyrazy. Niech nikogo nie myli podobieństwo brzmieniowe słów bacówka, kryjówka, wywiadówka, parówka, żarówka wiatrówka, dachówka, surówka oraz zasuwka, skuwka, okuwka, odkuwka, wsuwka, zakuwka.

W tych drugich nie może się absolutnie znaleźć zakończenie -ówka, tzn. pojawić pisownia zasówka, skówka, okówka, odkówka, zakówka, gdyż nie ma w polszczyźnie rzeczowników zasowa, skowa, okowa, odkowa, zakowa (są za to czasowniki zasuwać, skuwać, okuwać, odkuwać, zakuwać).

Zdarza się jednak i tak, że nieraz poprawne są obydwa zapisy jak w wypadku pewnego rzeczownika. Można pisać zarówno podkówka, jak i podkuwka w zależności od znaczenia tych słów.

Kiedy chodzi o ‘małą podkowę’ lub ‘okucie o kształcie półkolistym chroniące obcas przed ścieraniem’, wtedy pisze się podkówka (od podkowa). Gdy jednak mamy na myśli ‘dolne okucie sań’, wówczas poprawny jest zapis przez u, czyli podkuwka, bo to wyraz pochodzący od czasownika podkuwać.

Maciej Malinowski