Pokój, czyli spokój

Słowo pokój ma dzisiaj wiele znaczeń, jednak przed wiekami rozumiano je przede wszystkim jako ‘ciszę, ukojenie, uspokojenie’.

Gdy nasi przodkowie mawiali, że zażywają pokoju, że pragną pokoju, że chcą żyć w pokoju, to właśnie chodziło im o stan ducha, samopoczucia, o brak zmartwień.

Podczas odwiedzin u kogoś w domu nieraz witano się słowami pokój temu domowi, a gdy chciano zapobiec kłótniom czy swarom, dodawano: dajcie, kumo, kumie, temu pokój.

Łacińską inskrypcję nagrobną requiescat in pace [wym. rekwiescat in pace], w skrócie R.I.P, do tej pory tłumaczy się jako ‘niech spoczywa w pokoju’ (pace to forma 5. przypadka – ablatywu – w funkcji miejscownika słowa pax ‘pokój’).

Warto wiedzieć, że etymologicznie wyraz pokój ma ścisły związek z czasownikiem koić (‘łagodzić, uspokajać, uśmierzać’) i z zapomnianym już dzisiaj czasownikiem pokoić. Czas pokoi bóle, żale – mówiono.

Dopiero w okresie staropolskim do formy pokój doszedł przedrostek -s, i w ten sposób utworzono słowo spokój (wzorem dla niego stał się czasownik spokoić, od którego następnie powstała forma uspokoić: u- + -spokoić).

Z czasem właśnie ono przejęło pierwotny sens pokoju, ten zaś zaczął nazywać ‘brak wojen’.

A jeszcze później rzeczownik pokój nabrał nowej definicji – ‘miejsce, gdzie człowiek odpoczywa, nabiera sił do dalszej pracy, gdzie zażywa pokoju, tzn. ‘wyciszenia, snu, ukojenia’.

O tym, że pierwotnie omawiane słowo pokój nie oznaczało tego, co współcześnie, świadczy jego forma zaprzeczona. Do dzisiaj mówimy i piszemy niepokój (‘obawa, lęk’), a nie niespokój.

Pan Literka