Po okoliczniku – nic albo myślnik (broń Boże przecinek!)

Oto kilka klasycznych przykładów na niepoprawne stawianie przecinków w wypowiedzi współrzędnej…

Wspominałem jakiś czas temu o tym, że większość piszących nie zna wystarczająco dobrze zasad rządzących interpunkcją polską i stawia znaki przestankowe (głównie przecinki) tam, gdzie w wypowiedzi przypada tzw. przestanek oddechowy połączony często z zawieszeniem głosu (tzw. antykadencją).

Do niezwykle częstych (właściwie nagminnych, pojawiających się również w tekstach naukowych, nie wyłączając publikacji polonistycznych, językoznawczych, sic!) uchybień przeciwko regułom przestankowania należy stawianie przecinka po okolicznikach rozpoczynających wypowiedzenie.

Zwykle dotyczy to pojedynczych okoliczników rozbudowanych, ale zdarza się i tak, że przecinek pojawia się błędnie po okolicznikach krótkich (np. Po intensywnym wysiłku, wziął prysznic i poszedł spać).

Wyjaśnijmy to na przykładach. Oto kilka zdań zaczynających się od okoliczników:

• Mimo usilnych i namolnych starań ze strony byłego chłopaka // Asia była nieugięta w postanowieniu o zerwaniu  znajomości.
• Dzięki nadzwyczajnym zdolnościom i wielkiej pracowitości // osiągnął to, o czym marzył.
• Z powodu długiej przerwy w grze spowodowanej kontuzją nie mógł pokazać wszystkich umiejętności, jakie miał.
• Zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami // Chevrolet zaprezentował podczas wystawy samochodowej w Nowym Jorku nową odsłonę Corvette C7.
• Po zakończeniu trwającej wiele lat kariery sportowej // nie wiedział, co ze sobą począć.
• W miarę zstępowania w głąb ziemi // stwierdzamy podnoszenie się temperatury.
• Wobec zbliżającego się zewsząd niebezpieczeństwa // musiał się bardzo pilnować.
• Na skutek przerwy w dopływie prądu // wstrzymano zajęcia w szkołach.
• W przypadku potencjalnego konfliktu interesów // doradca podatkowy powinien podjąć kroki zmierzające do jego eliminacji.
• Zamiast na pole karne przeciwnika // piłka poszybowała kilka metrów od bramki.
• W myśl powszechnie uznanych reguł prawa międzynarodowego // każde państwo ma obowiązek wypełniać w dobrej wierze swe zobowiązania.
• Wbrew radom i podpowiedziom rodziny i znajomych // zrobił tak, jak wcześniej postanowił.

Mimo przestanku oddechowego po okolicznikach (dwie ukośne kreski //)  nie wolno  wstawić tam przecinka, gdyż w ten sposób zostałyby oddzielone od orzeczeń, a – jak wiadomo – tworzą z nimi ścisły związek wyrazowy.

By nie być gołosłownym, przywołam odpowiedni passus w Zasadach interpunkcji. Podręczniku Stanisława Jodłowskiego (Kraków 2002, s. 112, rozdział 28. Okolicznik; a) Brak przecinka):

Podstawową zasadą interpunkcji polskiej przy okoliczniku jest brak jakichkolwiek znaków przestankowych (…) Wynika to stąd, że na ogół okoliczniki pojedyncze mają charakter  integralny  (całościowy). Okolicznik pozostaje integralny wtedy, gdy jest konieczny dla zrozumiałości struktury oraz tworzy z wyrazem określanym ścisły  związek  wyrazowy.

Niekiedy jednak w wypowiedzeniach, o których mowa, konieczne okazuje się wstawienie po okoliczniku jakiegoś znaku przestankowania, by było wiadomo, że następny człon zdania do niego nie należy.

Takim znakiem jest myślnik (mówi się o tym w Zasadach interpunkcji… na s. 113-114), który ma tę właściwość (i zaletę), że nie rozdziela części zdania, ale je sobie przeciwstawia.

Proszę to ze mną prześledzić…

Jeśli w zdaniu Dzięki badaniom naukowym nad mechanizmami angiogenezy w ostatnich dekadach poczyniła medycyna postępy w patogenezie raka jajnika nie wstawimy po formie angiogenezy niczego (zgodnie z opisaną przeze mnie regułą przestankowania), nie będzie jasne, czy wyrażenie w ostatnich dekadach pozostaje określeniem czasownika poczyniła czy też rzeczownika badaniom.

Wstawienie myślnika zapobiega takiej dwuznaczności (Dzięki badaniom naukowym nad mechanizmami angiogenezy – w ostatnich dekadach poczyniła medycyna postępy w patogenezie raka jajnika).

Gdyby zamiast myślnika pojawił się tam przecinek, byłoby to poważne uchybienie przeciwko regułom interpunkcji.

Niestety, nie znał tego normatywnego ustalenia Melchior Wańkowicz. W „Karafce La Fontaine’a” (t. 2, Kraków 1984, s. 674) w rozdziale „Gafy korektorskie” pokusił się o następujący komentarz do tego, o czym przeczytał w gazecie:

W opisie z pogrzebu Tomasza Arciszewskiego przeczytaliśmy w „Dzienniku Polskim”, że „po odprawieniu modłów przez duchowieństwo w imieniu Centralnego Komitetu Zagranicznego PPS żegnał śp. Tomasza Arciszewskiego min. Jan Kwapiński…”. Oczywiście po słowie „duchowieństwo” opuszczono przecinek.

Tymczasem o żadnym błędzie interpunkcyjnym mowy być nie mogło.

Żeby uniknąć dwuznaczności, należało tam jednak wstawić myślnik i napisać, że

„po odprawieniu modłów przez duchowieństwo – w imieniu Centralnego Komitetu Zagranicznego PPS żegnał śp. Tomasza Arciszewskiego min. Jan Kwapiński…”.

Ale broń Boże przecinek….

 MACIEJ MALINOWSKI

PS

Znam redaktorów i korektorów wydawnictw, którzy nie przestrzegają owego normatywnego ustalenia interpunkcyjnego dotyczącego wielowyrazowych okoliczników rozpoczynających wypowiedzenie. Twierdzą, że te części zdania są nierzadko długimi ciągami wyrazowymi, które niejako wymuszają naturalną potrzebę pauzy oddechowej, i dlatego postawienie po takim okoliczniku przecinka bywa zasadne. Powołują się przy tym na stanowisko w tej kwestii prof. Walerego Pisarka zawarte w Kieszonkowym słowniczku ortograficznym (Kraków 1996, s. 318), że „wolno użyć przecinka, aby oddzielić od reszty zdania długi, wielowyrazowy okolicznik (np.: Mimo nie sprzyjających [dzisiaj – niesprzyjających] warunków atmosferycznych i ogólnego wyczerpania, przybyli na czas)”. Niestety, nie przyjmuję do wiadomości owego odosobnionego na szczęście stanowiska autora w tej kwestii (ignoruje on to, że okolicznik, po którym stoi kropka, zostaje wówczas oddzielony od reszty zdania, tymczasem stanowi z nim integralną całość!). Prof. Stanisław Jodłowski, spoczywający w jednej z mogił na cmentarzu Rakowickim w Krakowie od strony al. 29 Listopada (zmarł na początku lutego 1979 r.), przewraca się w grobie…