Pisze się na co dzień (a nie: na codzień)

Zauważyłem, że macie kłopot z ortografią pewnego wyrażenia − piszecie na codzień zamiast na co dzień.

Tymczasem zgodnie z tym, co podają współczesne słowniki, muszą to być trzy wyrazy i na nic zda się w tym wypadku odwoływanie do wyrazu codziennie (skoro pisze się codziennie, to codzień i na codzień −sądzicie).

Ale coś Wam opowiem o tym nieszczęsnym wyrażeniu.

Otóż wyobraźcie sobie, że przez długi czas (jeszcze blisko pół wieku temu) obowiązywała pisownia… na codzień (codzień łącznie), bo tak postanowił Komitet Ortograficzny Polskiej Akademii Umiejętności w 1936 r. Dopiero na początku lat 60., na polecenie ówczesnego Ministerstwa Oświaty, językoznawcy zmienili ortografię wielu wyrazów i połączeń wyrazowych, w tym na codzień.

Od tego czasu piszemy na co dzień.

Co zatem zadecydowało o opowiedzeniu się w końcu za pisownią rozdzielną na co dzień? – spytacie.

Odpowiadam.

Pisalibyśmy się na codzień, gdyby w polszczyźnie był rzeczownik codzień. Ale nie było go i nie ma, jest za to określenie co dzień zapisywane rozdzielnie, będące wyrażeniem zaimkowym, tzn. połączeniem zaimka co i rzeczownika dzień (tak jak co najmniej, co miesiąc, co wieczór , co chwila albo co chwilę, co rok rzadziej: co roku, co gorsza albo co gorsze).

Kiedy do co dzień doszedł przyimek na, zaczęły się rozterki ortograficzne…

Muszę Wam się przyznać, że nie wiem, dlaczego ktoś zadecydował przed wojną o pisowni na codzień w połączeniu z przyimkiem. Jeśli już, to bardziej uzasadniony wydawał się zapis łączny, ale całości (nacodzień), bo wiele dawnych określeń zawierających przyimek, zaimek i rzeczownik stało się zrostami, np. dotychczas ‘do tych czasów’; wtenczas ‘w ten czas’; zanadto ‘za nad to’; nasamprzód ‘na sam przód’.

Niewykluczone, że myśl o połączeniu co dzień w jeden wyraz codzień w wyrażeniu z przyimkiem na (na codzień) zaświtała komuś w głowie dlatego, że słowo codziennie pisało się jako jeden wyraz, a nie jako co dziennie.

Obydwie formy znaczą przecież to samo (‘każdego dnia’), używa się ich wymiennie (np. Chodziła do mamy co dzień albo codziennie; Spotkała się z Tomkiem co dzień albo codziennie), są podobne brzmieniowo i w ten sposób chciano, być może, ujednolicić ich ortografię − (codzien)nie i (codzień).

Upłynęło wiele dziesięcioleci, zanim wycofano się z tej decyzji.

Pan Literka