Parafraza i peryfraza

Wyrazy parafraza i peryfraza są do siebie podobne. Różnią się jedynie początkowym członem (para– i pery-), kończą się zaś jednakowo na -fraza i dlatego trzeba uważać, żeby ich nie mylić i właściwie używać.

Parafraza (z gr. paraphrasis) jakichś słów, jakiejś wypowiedzi, jakiegoś tekstu to – mówiąc najogólniej – ‘swobodna, żartobliwa przeróbka, modyfikacja czegoś, ale przy zachowaniu sensu całości’.

Oto kilka przykładów parafraz znanych powiedzeń:

• jak sobie pościelesz, to mnie zawołaj (w oryginale …tak się wyśpisz);
• kto rano wstaje, temu kleją się oczy (w oryginale …temu Pan Bóg daje);
• gdyby kózka nie skakała, toby dostała jedynkę z wf. (w oryginale …toby nóżki nie złamała);
• jak cię widzą, to pracuj (w oryginale …tak cię piszą);
• gdzie dwóch się bije, tam korzysta dentysta (w oryginale …tam trzeci korzysta).

Przeciwieństwem parafrazy jest metafraza (z gr. metaphrasis ‘przekład’), czyli ‘dosłowne przetłumaczenie czegoś z jednego języka na inny, w którym zachowana została wierność oryginałowi przez zrezygnowanie z walorów artystycznych tekstu”, bądź ’przerobienie wiersza na prozę lub prozy na wiersz’.

Peryfraza z kolei (z gr. periphrasis, od peri ’wokół’ i phrásis ’mowa; wyrażenie, zwrot’; inaczej 'omówienie, wyrażenie omowne’) to inaczej ‘wyrażenie tego samego innymi słowami, żeby osłabić sens i wymowę czegoś, a także uniknąć powtórzeń w wypowiedzi (jest więc peryfraza figurą stylistyczną).

Zapamiętajmy kilka wyrażeń i zwrotów omownych:

czwarta władza (media);
człowiek z blizną (Al Capone);
w stroju Ewy (nago);
warzywo filozofów (sałata);
Wietrzne Miasto (Chicago);
wrota Europy (Amsterdam);
brzydsza połowa (chłopcy, mężczyźni);
biała śmierć (narkotyki);
gumowe ucho (donosiciel);
sezon ogórkowy (lato);
pójść do Abrahama na piwo (umrzeć);
tam gdzie król chodzi piechotą (toaleta, ubikacja).

Jeśli kogoś to bardziej zaciekawiło, warto zajrzeć do książki Mirosława Bańki Słownik peryfraz, czyli  wyrażeń omownych PWN (Warszawa 2009, wyd. II).

Pan Literka