O wyrazach kulturalny i kulturowy

Warto wiedzieć, kiedy należy używać przymiotnika kulturalny, a kiedy kulturowy.

Pierwszy, powstały na początku XX w. przez odwołanie się do niemieckiej formy kulturell i francuskiej culturel, cultural, ma dwa znaczenia:

1. ‘odnoszący się do kultury (łac. cultura), stanowiący składnik kultury, związany z kulturą’;
2. ‘odznaczający się dużą kulturą; wykształcony, obyty, dobrze wychowany, wykształcony’.

Z jednej strony można więc powiedzieć czy napisać np. rewolucja kulturalna, wydarzenie kulturalne, dorobek kulturalny, życie kulturalne, z drugiej człowiek kulturalny, osoba kulturalna, kulturalne zachowanie kogoś itp.

Przymiotnik kulturowy, utworzony również od rzeczownika kultura, tylko że przez dodanie przyrostka –owy (kultur– + –owy), to ‘związany z kulturą, całokształtem dorobku materialnego i duchowego ludzkości’. Jest to termin dotyczący kultury rozumianej szerzej, chętnie przywoływany w opracowaniach naukowych i esejach.

Powie się zatem: tożsamość kulturowa, antropologia kulturowa, różnice kulturowe, nurty kulturowe, kręgi kulturowe, zjawiska kulturowe, konteksty kulturalne itp.

Często słowo kulturowy wchodzi w skład przymiotników złożonych, np. cywilizacyjno-kulturowy, etniczno-kulturowy, geograficzno-kulturowy, językowo-kulturowy.

Dodam, że w przeszłości mylono czasem omawiane przymiotniki i na ‘człowieka kulturalnego’ mówiono człowiek kulturowy. Przydarzyło się to Władysławowi St. Reymontowi, który napisał w Fermentach (Warszawa 1897, t. II, s. 165): człowiek kulturowy pojmuje, rozważa, myśli.

Istniało też w obiegu słowo kulturny używane czasami zamiast przymiotnika kulturalny w znaczeniu ‘odnoszący się do kultury’ (np. względy kulturno-obyczajowe).

Pan Literka