Na modłę

Czy wiecie, co oznacza słowo modła w wyrażeniu na modłę czegoś (na jakąś modłę, na czyjąś modłę)?

Mówi się czasem, że coś (np. buty) produkuje się na jedną modłę (czyli że są do siebie bardzo podobne) albo że piosenki disco polo komponuje się i śpiewa na jedną modłę.

Nie, nie chodzi o modlitwę (mimo że są przecież modły jako synonim modlitw…) i modlenie się.

W przytoczonym powiedzeniu modła oznacza ‘wzór, model, schemat; sposób’.

Ów wyraz zapożyczyliśmy do polszczyzny bezpośrednio z języka czeskiego (tam jest modla), ale ma on związek z łacińskim rzeczownikiem modulus (modus) ‘miara, wzorzec, prawidło’.

Jeszcze w XVII-XVIII w. modła miała konkretny sens ‘przyrząd ciesielski albo murarski do wytyczania linii poziomej’ (przytaczam za Etymologicznym słownikiem języka polskiego PWN Andrzeja Bańkowskiego, Warszawa 2000, t. II, s. 206).

Modłą nazywano też każdy element czegoś (np. drewna, blachy itp.) służący jako wzorzec, miara.

Jak widzicie, omawiane słowo ma wiele wspólnego z wyrazem model (‘wzór, według którego coś zostało lub zostanie wykonane; przedmiot będący wzorcem, prototyp’).

Dzisiaj wyraz modła jako synonim wzorca, wzoru, miary uznaje się za przestarzały, ale wciąż jest obecny we frazeologizmach na jakąś, czyją modłę, na modłę czegoś (‘wzorując się na kimś, naśladując kogoś’), na jedną, tę samą modłę (‘według jednego schematu’) czy urobić kogoś na swoją modłę (‘wpoić mu swoje zasady, metody postępowania’).

Używa się natomiast rzeczownika l.mn. modły (‘modlitwy’). Mówi się odprawiać modły, zanosić, słać modły do Boga.

Pan Literka