Pieskowa Skała

Należy bardzo uważać na to, żeby nie przekręcać słów szczególnie tych występujących w tekstach literackich dawnych autorów.

To prawda, że dziś w wielu wypadkach mogą być niezrozumiałe, dlatego moja rada jest prosta: nie bójmy się każdorazowo zaglądać do słowników i sprawdzać, co taka zapomniana forma oznacza.

A sprawa wcale nie jest taka błaha, bo czasem wystarczy zmiana jednej literki, żeby zrobił się błąd.

W balladzie „Pani Twardowska” Adama Mickiewicza natrafiamy na taki fragment:

A! Twardowski; witam, bracie!
To mówiąc bieży obcesem:
Cóż to, czyliż mię nie znacie?
Jestem Mefistofelesem.

Występuje w nim archaiczny wyraz obcesem, który jest przysłówkiem i znaczy ‘zuchwale, śmiało, gwałtownie’. Dlatego nie można go „zmieniać” na obcasem (niby tego ‘od buta’), chociaż owa forma pasuje treściowo do czasownika bieży.

Podobieństwo brzmieniowe przysłówka obcesem i narzędnika rzeczownika obcas (obcasem) jest istotnie duże.

Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego, na Szlaku Orlich Gniazd, leży wioska Pieskowa Skała, znana głównie z pięknego zamku. Niektórzy mówią Piaskowa Skała i… właściwie nie popełniają błędu!

Jak bowiem piszą w Słowniku wyrazów kłopotliwych Mirosław Bańko i Maria Krajewska, obowiązująca dziś nazwa Pieskowa Skała jest historycznie nieuzasadniona, łączyć ją bowiem należy właśnie z przymiotnikiem piaskowy.

Co się więc stało?

Górę wzięła tzw. etymologia ludowa. Zaczęto mówić pieskowa skała dlatego, że do zamku można się było ponoć dostać wyłącznie… pieszo.

Według innej wersji słowo pieskowy łączono ze zdrobnieniami imienia Piotr (że była to początkowo skała, w której żył jakiś Pieś, Piesio).

Mówi się czasem, że coś, co uważa się za niebezpieczne, wisi nad kimś lub nad czymś jak miecz Damoklesa, to znaczy stale im zagraża (wspominałem już kiedyś o tym).

Chodzi właśnie o Damoklesa, a nie: Demoklesa, jak się często słyszy.

Był on dworzaninem tyrana Syrakuz Dionizjusza I Starszego (IV w. p.n.e.) i bardzo chciał zakosztować życia monarchy. Robił więc wszystko, by przypodobać się władcy.

Ten zaprosił go w końcu na ucztę, posadził przy stole na swoim miejscu, lecz nad głową Damoklesa zawiesił na końskim włosiu nagi miecz, który mógł się w każdej chwili urwać.

Od tej pory miecz Damoklesa stał się symbolem ciągle zagrażającego niebezpieczeństwa.

Uważajmy zatem, żeby nie przekręcać owego miecza Damoklesa na miecz Demoklesa albo miecz Demokryta.

Przyznaję, można się pomylić, gdyż był też myśliciel i podróżnik grecki Demokryt z Abdery (zmarł w IV w.p.n.e.), a w polszczyźnie funkcjonuje wiele wyrazów zaczynających się od demo- (demokracja, demokrata, demonstracja, demografia, demoralizacja itp.).

 

Pan Literka