Kąpię, łamię, kłamię, ale: ssę, rwę

Zauważyłem, że macie spory kłopot, kiedy przychodzi Wam użyć form osobowych czasowników kąpać, kopać, łapać, łamać, kłamać, skubać, ssać, rwać w czasie teraźniejszym i form osobowych z przedrostkami do-, wy-, s-, z-, ze- w czasie przyszłym.

Mówicie czasem i piszecie kąpę, kopę, łapę, kłamę, łamę, skubę albo ssam, rwię, zwię, przyssię, wezwię, wyrwię. Wyjaśnię Wam, jaka jest przyczyna tych błędów.

W wypadku czasowników kąpać, kopać, łapać, łamać, kłamać, skubać we wszystkich formach osobowych musi się pojawić miękkość, ponieważ temat każdej z wymienionych form kończy się na spółgłoskę historycznie miękką (p, m’, b’), tzw. wargową. Popatrzcie na odmianę:

kąpi-ę – kąpi-esz – kąpi-e, kąpi-emy – kąpi-ecie – kąpi-ą;
kopi-ę – kop-iesz – kopi-e, kopi-emy, kopi-ecie, kopi-ą;
łapi-ę – łapi-esz – łapi-e, łapi-emy, łapi-ecie, łapi-ą;
łami-ę – łami-esz – łami-e – łami-emy, łami-ecie, łami-ą;
kłami-ę – kłami-esz – kłami-e – kłami-emy, kłami-ecie, kłami-ą;
skubi-ę – skubi-esz – skubi-e – skubi-emy – skubi-ecie – skubi-ą.

Z tego wzoru wyłamują się jednak czasowniki rwać (i pochodne wyrwać, zerwać, dorwać, narwać), ssać (i pochodne przyssać, wyssać) i zwać (i pochodne wyzwać, przezwać). W 1. osobie l. poj. i 3. osobie l. mn. dochodzi w nich do wymiany historycznie miękkiej spółgłoski tematu na twardą (w’ – w; s’ – s), w pozostałych nie. Dlatego mówimy i piszemy:

rw-ę, rw-ą, ale: rwi-esz, rwi-e,  rwi-emy, rwi-ecie;
ssę, ssą, ale: ssi-esz, ssi-e, ssi-emy, ssie-cie;
zwę, zwą, ale: zwi-esz, zwi-e, zwi-emy, zwi-ecie.

Kiedy się o tym nie wie, łatwo o włączenie do form rwę, ssę, zwę oraz rwą, ssą, zwą głoski i literki i. Po prostu działa tu podobieństwo brzmieniowe do postaci miękkich omawianych czasowników, których jest więcej. Dodam, że jeśli chodzi o czasownik ssać, to niepoprawne są formy (ja) ! ssam, (oni) ! ssają, ! ssaj (ssajcie). Zawsze mówcie i piszecie: (ja) ssę, (oni) ssą, ssij (ssijcie). Tak samo możliwa jest jedynie forma trzymam, a nie: ! trzymię, i rozkaźnik: trzymaj, a nie: ! trzym.

I jeszcze odpowiedź internautce (bądź internaucie?) podpisującej się (podpisującemu się) mmichalxx@interia.pl. Otrzymałem pytanie: czy mówi się nie mlaszcz czy nie mlaskaj? Otóż (uwaga!) czasownik mlaskać odmienia się według koniugacji Ia (mlaskam, mlaskasz, mlaska, mlaskamy, mlaskacie, mlaskają) albo według koniugacji IX (mlaszczę, mlaszczesz, mlaszcze, mlaszczemy, mlaszczecie, mlaszczą), a to oznacza, że można powiedzieć i nie mlaskaj, i nie mlaszcz.

Pan Literka