Inna sprawa to(,) czy…

 Szanowni Państwo,
zastanawia mnie interpunkcja w zdaniu „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania, to inna sprawa”. Gdyby zamienić kolejność członów oddzielonych przecinkiem, widoczna byłaby podrzędność frazy „Czy…” i konieczność przecinka, więc chyba powinien się znaleźć również w wyjściowej wersji? A co ze zdaniem „Inna sprawa to czy ma to wpływ na ludzkie zachowania”?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik

[…]

Nie może być wątpliwości, że zdanie „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania, to inna sprawa’’ pozostaje konstrukcją podrzędną, co widać, kiedy przekształci się je w wariant: „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania, jest inną sprawą’’ (to jest przecież skrótem orzeczenia to jest). Przywołanie w tym miejscu kryterium składniowego (dwa orzeczenia) rządzącego interpunkcją polską, mówiącego o tym, że przecinki stawia się na granicy zdań, nie pozostawia żadnych wątpliwości interpretacyjnych…
Można by też napisać: „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania? – to inna sprawa’’ i wówczas wstawienie po członie zachowania pytajnika, a następnie myślnika przed to załatwia sprawę całkowicie (myślnik to taki przyjazny znak przestankowania, rzadko niestety stosowany, który nie rozdziela członów zdania, ale je sobie przeciwstawia…).
Co do zdania rozpoczynającego się od „Inna sprawa to czy…’’. Łatwo daje się je zmienić w konstrukcję podrzędną „Inną sprawą jest to, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’ lub „Jest inną sprawą, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’ (uwaga: bez znaku zapytania). Jak wiadomo, przed czy wprowadzającym wypowiedzenie podrzędne m u s i się pojawić przecinek. Powinno się go zatem również – według mnie – postawić w tożsamej konstrukcji „Inna sprawa to, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’.
Kłopot z uznaniem jej za jednoznacznie poprawną polega tylko na tym, że w członie nadrzędnym („Inna sprawa to…’’) „czegoś brakuje”, a mianowicie… zaimka to (to występuje tutaj jako elipsa orzeczenia to jest). Właściwie więc należałoby napisać: „Inna sprawa to to, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’. Można być pewnym, że autor przestraszył się owegu zbiegu dwóch różnych to (a jest jeszcze trzecie to w zdaniu podrzędnym…; przypomina się angielskie potoczne powiedzenie „Please two beers to two two two’’ ‘Proszę dwa piwa do pokoju nr 222’). By uniknąć niezręczności, trzeba by się zatem posłużyć zwrotem „Inną sprawą jest to, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’. Wstawienie przecinka przed czy nie podlega – jak wspomniałem – dyskusji…
Zamiast przecinka można by też dać myślnik i napisać „Inna sprawa to – czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’.
Znajdzie się wreszcie inne rozwiązanie – otóż kiedy zrezygnuje się z zaimka to (jest on tutaj właściwie niepotrzebny), otrzymujemy frazę „Inna sprawa, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’, niesprawiającą trudności przestankowych.

Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków

Zobacz cały wpis w Poradni językowej PWN »