Dzwon Zygmunt (a nie: Zygmunta)

Nie wszyscy wiedzą, że tak właśnie należy mówić i pisać i w dodatku słowo dzwon zapisywać małą literą…

– Czy może Pan potwierdzić, że powinno się mówić „Dzwon Zygmunt”, a nie „Dzwon Zygmunta”? Zwrócono mi uwagę, że popełniłem błąd, gdy powiedziałem, że „Dzwon Zygmunta na Wawelu bije od wielkiego święta…” (e-mail nadesłany przez internautę; bliższe dane do wiadomości mojej i redakcji)

Nazwą właściwą jest rzeczywiście dzwon Zygmunt (a nie: dzwon Zygmunta) i w dodatku słowo dzwon należy zapisywać małą literą. Można się o tym przekonać, zaglądając do Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego (Warszawa 2010, s. 375).

Wyrażenie dzwon Zygmunt znajduje się tam zarówno wśród przykładów ilustrujących hasło dzwon (s. 375), jak i w części opisowej (w regule [82] , s. 50), wyjaśniającej, dlaczego człon dzwon musi być oddany w druku małą literą:

„Jeśli stojący na początku nazwy wyraz: ulica, aleja, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, brama, pomnik, cmentarz itp. jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), piszemy go małą literą, a pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy – wielką, np. dzwon Gratia Dei, dzwon Zygmunt”.

W wyrażeniu dzwon Zygmunt mamy właśnie do czynienia z połączeniem wyrazu pospolitego dzwon i nazwy własnej. Stojące obok siebie w mianowniku dwie formy rzeczownikowe (dzwon Zygmunt, tak jak przylądek Horn, półwysep Hel, kino Kijów itp.) charakteryzują się tym, że wyrazem określanym pozostaje nazwa pospolita (dzwon, morze, kino) i wyłącznie ona podlega odmianie, nazwa własna zaś pełni funkcję przydawki i ma każdorazowo postać mianownika.

Dlatego mówi się i pisze:

lubię dźwięk dzwonu Zygmunt,

zachwycam się wyglądem dzwonu Zygmunt,

o dzwonie Zygmunt ciągle rozmyślam.

Można jednak opuścić słowo dzwon i posługiwać się wyłącznie członem Zygmunt. Uczyniono tak w informacji zamieszczonej na stronie www.katedra-wawelska.pl:

„Katedra na Wawelu rozbrzmiewa dźwiękiem dzwonów. Pięć większych z najsłynniejszym  Z y g m u n t e m  umieszczono na wieży Zygmuntowskiej, cztery mniejsze na wieży Srebrnych Dzwonów”.

Dowiadujemy się również, że obok dzwonu Zygmunt wiszą tam:

dzwon Wacław (dedykowany św. Wacławowi, pierwszemu patronowi katedry wawelskiej),

dzwon Kardynał  (dedykowany kard. Zbigniewowi Oleśnickiemu, bohaterowi bitwy pod Grunwaldem, który ocalił życie królowi),

dzwon Urban (z wdzięczności dla papieża Urbana V za zgodę na otwarcie w Krakowie uniwersytetu)

dzwon Stanisław (dedykowany św. Stanisławowi, biskupowi i męczennikowi, patronowi katedry).

Jak pamiętamy, najsłynniejszy wawelski dzwon otrzymał w XVI w. imię Zygmunt na cześć króla Zygmunta Starego, który go ufundował. „Dzwon nie tylko Bogu Najwyższemu, ale także na chwałę domu Jagiellonów i Królestwa Polskiego miał dzwonić”.

Żeby było precyzyjniej, człon drugi omawianego wyrażenia powinno się właściwie zaopatrywać w cudzysłów  i pisać „Zygmunt” (dzwon „Zygmunt”, tak samo dzwon „Wacław”, dzwon „Kardynał”, dzwon „Urban”, dzwon „Stanisław”).

Gdyby było to obligatoryjne (niestety, nie jest…), prawdopodobnie nie doszłoby do prawie że powszechnego posługiwania się przez rodaków określeniem dzwon Zygmunta, czyli traktowania przez nich owej nazwy jak połączenia rzeczownika i nazwiska (stojącego w dopełniaczu) osoby zasłużonej dla polskiej kultury (tak jak np. pomnik Mickiewicza, park Norwida, szpital Żeromskiego, aleja Słowackiego).

Nawet w „Austriackim gadaniu, czyli encyklopedii galicyjskiej” napisanej przez wytrawnych znawców Krakowa Mieczysława Czumę i Leszka Mazana (Kraków 1998, s. 116) widnieje hasło Dzwon Zygmunta (zamiast Dzwon Zygmunt lub Dzwon „Zygmunt”; wielka litera jest uzasadniona, gdyż to początek wersu).

Ostatnio wydawnictwo Księgarnia Akademicka (Kraków 2021) wypuściło na rynek książkę Dzwony i wieże królewskiej Katedry na Wawelu. Dzwon Zygmunta, napisaną przez Mieczysława Rokosza. Poprawnie należało rzecz jasna zatytułować Dzwony i wieże królewskiej Katedry na Wawelu. Dzwon Zygmunt.

Czy można się zatem dziwić, że prawie wszyscy tak mówią i piszą Dzwon Zygmunta?

A swoją drogą warto wiedzieć, że do końca XVI w. było w obiegu słowo zwon (z czes. zvon). Forma dzwon upowszechniła się dopiero w wiekach następnych pod wpływem brzmienia tego wyrazu z językach wschodnich.

 MACIEJ MALINOWSKI