Dlaczego pisze się chuligan?

Wiele razy zdarza mi się zobaczyć (nawet w tekstach drukowanych) słowo chuligan (inaczej ‘łobuz, awanturnik’) zapisane przez h (czyli jako huligan).

Prawdopodobnie uchybienie bierze się z tego, że w oryginale, czyli w języku angielskim, ów wyraz zapisuje się właśnie przez h – hooligan (w liczbie mnogiej hooligans), a moda na angielszczyznę nie przemija.

Ciśnie się na usta pytanie: dlaczego przyjmując do polszczyzny ową pożyczkę, zmieniliśmy jej ortografię i fonetyczna postać brzmi dziś chuligan (w liczbie mnogiej ci chuligani)?

Warto wiedzieć, że choć rzeczownik chuligan wywodzi się z języka angielskiego (o tym poniżej), to jednak dostał się do nas za pośrednictwem języka rosyjskiego.

Tam zapisywany był jako хулигáн [wym. huligan], a że podczas transkrypcji do polszczyzny owego słowa litera x przechodzi w ch, zgodnie z normą otrzymał on postać graficzną chuligan przez ch (tak samo rosyjskie xopoшo to po polsku choroszo).

A tak w ogóle to ciekawe jest pochodzenie rzeczownika chuligan.

Otóż pod koniec XIX w. żyła podobno w Anglii pewna irlandzka rodzina o nazwisku Hooligan z Southwark (na czele stał niejaki Edward Hooligan), słynąca z hulaszczego, rozbójniczego trybu życia, a później rozrób podczas meczów piłki nożnej (nazwisko tej rodziny występuje nawet w angielskiej piosence z tamtego okresu).

I właśnie z czasem nazwisko Hooligan stało się wyrazem pospolitym hooligan i zaczęło oznaczać każdego, kto zachowywał się niewłaściwie (niekoniecznie jednak był to już przestępca).

Według innej etymologii dzisiejszy chuligan nawiązuje nazwą do wyrażenia Hooley gang, znaczącego ‘banda (gang) Hooleya’.

Czyli znowu był jakiś jegomość nazywający się Hooley, raczej nieprzystosowany do normalnego życia, przywódca bandy gangsterów, i od określenia Hooley gang, wymawianego jako [huli gang], powstałoby słowo huligan (w tym wypadku istotnie można by je zapisywać przez h).

Jest jeszcze drugi rzeczownik nazywający ‘człowieka pędzącego hulaszcze, próżniacze życie, inaczej łobuza, nicponia, szelmę, gałgana’. To hultaj.

Ów wyraz pisze się prze h, gdyż po pierwsze pochodzi od niemieckiego słowa holtei, a po drugie przywędrował do nas znowu okrężną drogą, tym razem przez język białoruski.

Tam pisze się гультай, a że literę г oddajemy w polskiej pisowni przez h, więc nie było powodu, żeby formę tę zapisywać inaczej niż hultaj.

Pan Literka