Raszowa: do Raszowy czy Raszowej?

Nazwy miejscowe kończące się na -owa nie mają ustalonego paradygmatu odmiany…

 – Zainspirował mnie Pański artykuł w „Angorze” na temat odmiany nazwy miejscowości Kup na Opolszczyźnie. Jestem również mieszkańcem tego województwa, a dokładniej miejscowości Raszowa. Wszyscy tzw. tubylcy, czyli potomkowie odwiecznych mieszkańców tej wioski, rozmawiając w gwarze śląskiej, deklinują nazwę naszej miejscowości tak: „jeżech z Raszowy”, „jada do Raszowy”, „jeżech w Raszowie”. Natomiast w języku urzędowym występuje odpowiednio: „jestem z Raszowej”, „jadę do Raszowej”, „jestem w Raszowej”. Zawsze mnie to nurtowało, jak powinno być poprawnie. Skoro gwara śląska to starodawny język Reja, to dlaczego w dzisiejszym języku polskim odmiana jest inna. (e-mail nadesłany przez internautę hen***.zie****@wago.com; szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji).

Z nazwami miejscowymi, często o wielowiekowej tradycji, bywa kłopot, gdyż po pierwsze niepewna jest ich etymologia, a po drugie względy słowotwórcze i gramatyczne, choćby najsłuszniejsze, muszą niekiedy ustąpić miejsca zwyczajom językowym mieszkańców.

Raszowa najprawdopodobniej wzięła nazwę od nazwiska historycznego właściciela bądź dzierżawcy tamtych terenów. Jak to imię w postaci skróconej bądź zdrobniałej lub przydomek brzmiały, trudno jednoznacznie powiedzieć. Może był to jakiś Rasz, może Rass, a może Rasch (do dzisiaj obok Raszowa podaje się niemiecką nazwę Raschowa)?

Tak czy inaczej, na pewno mamy do czynienia w przymiotnikową nazwą dzierżawczą z przyrostkiem –owa, urobioną od nazwy osobowej (osada – czyja? – Rasza albo osada – czyja? – Raszowa).

Z czasem człon rzeczownikowy osada odpadł, a upowszechnił się sam człon imienny Raszowa.

Choć genetycznie nazwa Raszowa należy do kategorii przymiotników (dzierżawczych), to jednak najprawdopodobniej odmieniała się pierwotnie według paradygmatu rzeczownikowego (jak wyrazy r. żeń.): D. Raszowy, C. Ms. Raszowie, B. Raszowę, N. Raszową.

Identycznie deklinujemy dzisiaj wiele innych nazw dzierżawczych miejscowości o zakończeniu –owa (np. Częstochowa, Włoszczowa, Wschowa). Jedzie się zawsze do Częstochowy, Włoszczowy, Wschowy, mieszka się w Częstochowie, we Włoszczowie, we Wschowie.

Owe nazwy również powstały od imion czy przydomków założycieli osad: od Czestocha (dopiero wtórnie zaczęto mówić i pisać Częstoch), Włoszcza, Wiesza (pierwotnie był Vesch, stąd najpierw osada nazywała się Veschowa, a dopiero potem, po uproszczeniu i spolszczeniu, Wschowa).

Nic więc dziwnego, że jeszcze w gwarze śląskiej – o czym wspomina internauta – operuje się formami z Raszowy, do Raszowy, w Raszowie.

Dlaczego zatem współcześnie nazwa Raszowa odmieniana bywa przymiotnikowo?

Jednym z powodów może być to, że forma Raszowa jest podobna brzmieniowo (ten sam wygłos -owa) do przymiotników żeńskich typu niszowa (np. działalność), pluszowa (np. zabawka), arkuszowa (np. powierzchnia), kulszowa (np. rwa).

Skoro więc mówi się i pisze niszowej, pluszowej, arkuszowej, kulszowej, niektórzy zaczęli też mówić i pisać do Raszowej, z Raszowej, z Raszową, nie zastanawiając się nad poprawnością owych form.

Być może na taką deklinację omawianej nazwy mają też jakiś wpływ nazwy miejscowe Limanowa (osada Ilmana, Ilmanowa osada; wtórnie upowszechniła się nazwa Limanowa zamiast Ilmanowa…) i Kolbuszowa (osada Kolbusza, Kolbuszowa osada), które mimo identycznej budowy z Częstochową czy Włoszczową odmieniają się przymiotnikowo (do Limanowej, do Kolbuszowej, w Limanowej, w Kolbuszowej, Limanową, Kolbuszową – pierwotnie jednak w bierniku mówiono i pisano „rzeczownikowo”  Limanowę, Kolbuszowę).

Pamiętajmy jednak o tym, że genetycznie wszystkie nazwy miejscowe utworzone przyrostkiem dzierżawczym -owa są przymiotnikami dzierżawczymi, a zatem powinny się odmieniać przymiotnikowo…

MACIEJ MALINOWSKI