Jeszcze na początku lat 60. redaktorzy Poradnika gramatycznego przestrzegali użytkowników polszczyzny przed mówieniem i pisaniem próbówka…
– Kiedy chodziłam do liceum, na lekcji chemii nauczyciel, a za nim my wszyscy na wąskie naczynie szklane, laboratoryjne o wąskim, cylindrycznym kształcie, służące do robienia doświadczeń mówiliśmy „próbówka”. Zauważyłam jednak, że dzisiaj jest w obiegu także wyraz „probówka”. Czyżby „próbówka” i „probówka” były formami równoprawnymi? Nigdy bym nie przypuszczała… (e-mail od internautki; dane personalne i adresowe do wiadomości redakcji).
Tak. Formy próbówka i probówka traktuje się jako jednakowo poprawne.
Przekonujemy się o tym, zaglądając chociażby do Praktycznego słownika współczesnej polszczyzny wydawnictwa „Kurpisz” pod redakcją Haliny Zgółkowej (Poznań 2001, t. 32, s. 369: probówka // próbówka); Uniwersalnego słownika języka polskiego PWN pod redakcją Stanisława Dubisza (Warszawa 2003, t. III, s. 919: próbówka, probówka) czy Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego (Warszawa 2017, s. 932: probówka a. próbówka).
Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 878) uznaje probówkę za formę rzadszą i odsyła nas do próbówki.
Warto jednak wiedzieć, że w przeszłości słowem powszechnie używanym była jednak probówka (z członem pro-) i wyłącznie ją zamieszczały słowniki.
Natrafimy na nią m.in. w:
Jeszcze na początku lat 60. redaktorzy Poradnika gramatycznego Henryk Gaertner, Artur Passendorfer i Witold Kochański przestrzegali użytkowników polszczyzny przed mówieniem i pisaniem próbówka (probówka, nie: próbówka). Z czego to się brało?
Otóż omawiane słowo łączono wtedy z czasownikiem probować, będącym pożyczką z łaciny (probāre dosł. ‘poddawać probie, tzn. sprawdzeniu czegoś’; od łac. proba, niem. Probe). Adam Mickiewicz tak właśnie pisał w Panu Tadeuszu (księga IV), wkładając probować w usta Skołuby narzekającego na rządy zaborców moskiewskich:
Dziś nam szlachectwa przeczą, każą nam drabować papiery i szlachectwa papierem probować.
Drabować znaczyło ‘szperać w dokumentach, przeglądać, wertować’, probować – ‘wskazywać prawdziwość czegoś, przedstawiając dowody; dowodzić, udowadniać, potwierdzać’.
Słowo probówka należało nie tylko do jednej grupy wyrazowej z proba, probować, ale również tej z rzeczownikami probierz (1. ‘przyrząd do sprawdzania składu ciał stałych i płynnych’; 2. ‘specjalista ustalający próbę wyrobów z metalu szlachetnego’) i probiernia (‘urząd oznaczający i sprawdzający próbę złota i srebra’) oraz przymiotnikami probierski, probierczy.
Dlatego na ‘probówkę’ mówiono niekiedy probierka (za niem. probierröhe, probierglas). Znano też słowo epruwetka (z fr. éprouvette).
Kiedy z czasem na dobre formy proba i probować zostały wyparte przez próba, próbować, również probówka otrzymała wariant próbówka. I współcześnie właśnie jego używa się chyba częściej. Ale probówka nie jest, broń Boże, słowem błędnym…
MACIEJ MALINOWSKI
Według słowników języka polskiego dane nie mają form l. poj. Ale może warto je dzisiaj…
W tym wypadku słowa procent nie dostosowujemy do pięciu dziesiątych, lecz liczebnika 1 … 1,5…
Kaszleć i kasłać w zupełności wystarczą … Darujmy sobie kaszlaćCzytaj dalej »
Nie należy używać tego czasownika bez dopełnienia, np. To dobrze rokuje … Rokować (np. powrót…
Od wieków w polszczyźnie obecne były zwroty z zaimkami was i wam … Niech was…
Takie ciasto przypominało kształtem spleciony warkocz, który starsze, zamężne kobiety (czyli baby) nosiły na głowie,…