Maniowy, do Maniów

Odpadają formy dopełniacza Maniowów i Maniowych. A kiedyś tę pierwszą podawano w słownikach jako poprawną

– Chciałabym prosić o komentarz językowy na temat nazwy miejscowości Maniowy. Leży ona w Gorcach niedaleko Zalewu Czorsztyńskiego. Chodzi mi o odmianę tej nazwy przez przypadki. Czy jedzie się do „Maniowych”, do „Maniowów” czy do „Maniów”?, mieszka się w „Maniowych” czy w „Maniowach”? Słyszę i widuję zarówno w „Maniowych”, jak i w „Maniowach” (e-mail od internautki).

Trudność związana z odmianą nazwy miejscowej Maniowy, a także sporej grupy innych nazw miast, wsi czy osad o zakończeniu -owy bierze się z tego, że nie wszyscy użytkownicy polszczyzny potrafią owe nazwy właściwie zinterpretować pod względem słowotwórczym i gramatycznym.

Genetycznie mamy niewątpliwie do czynienia z nazwą dzierżawczą, wywodzącą się z imienia Man bądź Mań (prasłow. Manъ) będącego być może skrótem (np. od Manea?), tylko że w postaci syngularnej Maniów, utworzonej przyrostkiem -ów (Mani-ów).

Pierwotnie był zatem Maniów gród jako nazwa włości należących do właściciela, z pochodzenia z przymiotnikiem dzierżawczym. I odmieniano go jak przymiotnik: D. Maniowego, C. Maniowemu, N. Ms. Maniowym.

Z czasem jednak owa nazwa poddana została substantywizacji, to znaczy stała się rzeczownikiem, co wpłynęło na wzorzec deklinowania. Od tej pory zaczęto mówić i pisać: M. Maniów, D. Maniowa, C. Maniowowi, N. Maniowem, Ms. o Maniowie.

Gdyby tak zostało, Maniów znalazłby się gramatycznie w jednej grupie nazw miejscowych z Goleniowem czy Dzierżoniowem.

Ponieważ jednak na przestrzeni wieków Maniów, czyli ‘osada Mania’, rozrastał się terytorialnie (historia wsi sięga początków XIV w.), wchłaniał coraz to nowe tereny, zamiast (ten) Maniów zaczęto używać nazwy (te) Maniowy. Inaczej mówiąc, doszło do pluralizacji omawianej nazwy dzierżawczej, o czym zaświadczał przyrostek -owy.

Formę Maniowy z punktu widzenia słowotwórczego należy traktować również jako urzeczownikowioną, choć z pochodzenia pozostaje – jak Maniów – przymiotnikiem dzierżawczym. To ważna konstatacja, która wpłynie na dalszą część naszych rozważań.

Otóż z tego właśnie względu nie wchodzi w grę odmiana przymiotnikowa owej nazwy pluralnej, tzn. M. Maniowy, D. Ms. Maniowych, C. Maniowym, N. Maniowymi, niestety dość częsta.

Słowo Maniowy (i wszystkie inne tego rodzaju nazwy miejscowe o wygłosie pluralnym –owy, np. Charzykowy, Kokoszkowy, Makoszowy, Rydułtowy) należy deklinować – zgodnie z ustaleniami normatywnymi – rzeczownikowo, tzn.

M. B. Maniowy, D. Maniów, C. Maniowom, N. Maniowami, Ms. Maniowach, W. o, Maniowy!

Objaśnienia wymaga forma II przypadka Maniów.

– Dlaczego nie Maniowów? – mogą Państwo zapytać.

– Dlatego – odpowiadam – że pluralne nazwy miejscowe o zakończeniu –owy o odmianie rzeczownikowej przybierają w dopełniaczu postać bezkońcówkową (czyli Maniowy – Maniów, Makoszowy – Makoszów, Rydułtowy – Rydułtów itp.).

Wbrew temu, co by można by w pierwszej chwili sądzić, cząstka -ów nie jest w formie dopełniaczowej jej końcówką fleksyjną, lecz należy do tematu nazwy (jak w rzeczowniku budowy – budów).

Mimo to, wskutek złej interpretacji morfologicznej owych nazw przez część leksykografów, jeszcze w latach 70. i 80. zamieszczano w słownikach błędną formę dopełniacza Makoszowów i Rydułtowów zamiast Makoszów i Rydułtów.

Pierwsza widniała w Poradniku językowym. Podręczniku dla pracowników prasy, radia i telewizji Marii Kniagininowej i Walerego Pisarka (Kraków 1969, s. 202: Makoszowy, D. Makoszowów, Ms. Makoszowach), druga w Słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Witolda Doroszewskiego (Warszawa 1973, s. 663: Rydułtowy D. Rydułtowów, N. Rydułtowami, Ms. Rydułtowach).

Dopiero po wielu latach to poprawiono w nowo wydanych słownikach.

MACIEJ  MALINOWSKI