Jedne rzeczowniki kończą się na -stwo, a drugie na -wstwo (np. myślistwo, plugastwo, obrzydlistwo i rybołówstwo, marnotrawstwo, szewstwo).
Dziś chciałbym Wam co nieco opowiedzieć o rzeczownikach mających zakończenie -ctwo i -dztwo. Właściwie identycznie się je wymawia [-ctwo], a jednak odmiennie zapisuje. Wszystko zależy od tego, jak kończą się tematy wyrazów, od których dane rzeczowniki utworzono.
Jeśli wyraz podstawowy kończy się na spółgłoski t, c, ć, cz lub k, wtedy przyrostek rzeczownika ma postać -ctwo, popatrzcie:
– bogactwo, bo: bogaty
– kupiectwo, bo: kupiec
– bractwo, bo: brać (bracia)
– krętactwo, bo: krętacz
– lotnictwo, bo: lotnik
– ponuractwo, bo: ponurak.
Zakończenie -dztwo mają natomiast rzeczowniki powstałe od tych wyrazów, których temat zawiera końcowe d, dz lub dź (dzi-), np.
– inwalidztwo, bo: inwalida
– możnowładztwo, bo: władać
– ohydztwo, bo: ohyda
– paskudztwo, bo: paskuda
– jasnowidztwo, bo: jasnowidz
– kazirodztwo, bo: rodzić
– śledztwo, bo: śledzić.
Wyjątkowo pisze się uchodźstwo i wychodźstwo (a nie: uchodźtwo, wychodźtwo czy uchodźctwo, wychodźctwo), choć owe wyrazy pochodzą od czasowników uchodzić i wychodzić, których temat kończy się na dź (zapisywany jako dzi-). Niewątpliwie za powód błędnego zapisywania tych wyrazów jako uchodźctwo, wychodźctwo uważa się to, że istnieją w polszczyźnie słowa uchodźca, wychodźca.
Tej samej ortograficznej regule, co rzeczowniki kończące się na –ctwo i -dztwo, podlegają, rzecz jasna, przymiotniki.
Piszemy -cki, jeśli przymiotnik został utworzony od rzeczownika, którego temat kończy się na t, c, ć, k, cz, np.
– inteligencki, bo: inteligent
– literacki, bo: literat
– producencki, bo: producent
– gotycki, bo: gotyk
– tkacki, bo: tkacz,
ale -dzki (wbrew wymowie [-cki]) w przymiotnikach powstałych od tematów wyrazów zakończonych na: d, dz, dź, dż, np.
– szwedzki, bo: Szwed
– sąsiedzki, bo: sąsiad
– stargardzki, bo: Stargard
– grudziądzki, bo: Grudziądz
Zapamiętajcie na koniec wierszyk Witolda Gawdzika (Profesora Przecinka) traktujący o tej ortograficznej kwestii:
Wojewoda, województwo,
No i szwedzki, bo: od Szweda.
Kto dowodzi, ma dowództwo…
Sprawdzaj, pisząc. Zniknie bieda!
Pan Literka
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0. Pełny tekst licencji.
