Nie wszystkim użytkownikom polszczyzny podoba się odmiana rzeczownikowa tej nazwy…
Kilkoro internautów prosi mnie o opinię na temat odmiany nazwy miejscowej Włoszczowa – czy należy mówić i pisać: do Włoszczowej, we Włoszczowej czy do Włoszczowy, we Włoszczowie? Korespondenci dodają, że „lepiej” brzmią im sformułowania do Włoszczowej, we Włoszczowej, ale w telewizji i w radiu słyszą przeważnie do Włoszczowy, we Włoszczowie i chcą wiedzieć, dlaczego używa się tam takich właśnie form.
Z żeńskimi nazwami miejscowymi, które kończą się na -owa, a także -a, -na, a więc mającymi budowę przymiotnikową, jest tak, że mogą być odmieniane na dwa sposoby: albo przymiotnikowo, albo rzeczownikowo. Wzorcowi pierwszemu przyporządkowano nazwy Jodłowa, Kamienna, Piwniczna, Sucha, Czarna, Biała (do Jodłowej, Kamiennej, Piwnicznej, Suchej, Czarnej, Białej; w Jodłowej, Kamiennej, Piwnicznej, Suchej, Czarnej), ponieważ mają one odpowiedniki wśród przymiotników.
Inaczej się stało z nazwami, które historycznie są przymiotnikami, ale które nie znajdują oparcia w przymiotnikach, np. Częstochowa, Kudowa, Dąbrowa. Te odmieniają się według wzorca rzeczownikowego. Jeździ się do Częstochowy, do Kudowy, do Dąbrowy Tarnowskiej, opowiada o Częstochowie, o Kudowie, Dąbrowie Tarnowskiej. Ale – okazuje się – istnieją w tej grupie nazw… wyjątki. Limanowa, Istebna, Kolbuszowa przyjmują jednak przymiotnikowe formy fleksyjne (Limanowej, Istebnej, Kolbuszowej).
Wróćmy jednak do nazwy Włoszczowa. Tak jak Częstochowa jest z pochodzenia przymiotnikiem (nazwą dzierżawczą utworzoną od imienia Częstoch, pierwotnie Czestoch, przez dodanie przyrostka -owa), tak samo wyraz Włoszczowa należy wywodzić od niejakiego Włoszcza (najpierw Włosta). Pierwotnie mówiono osada, ziemia (czyja?) Włoszcza, inaczej osada, ziemia Włoszczowa (jak Kazkowa koszula, Ryśkowa marynarka itp.), później człon osada (ziemia) odpadł i zaczęła funkcjonować samodzielnie forma Włoszczowa.
To właśnie dlatego, że nie ma w polszczyźnie przymiotnika włoszczowy (-a, -e), normatywiści od języka zadecydowali (dawno temu) o włączeniu nazwy Włoszczowa (a także Kudowa, Wschowa, Jabłonna, Jeziorna) do odmiany według wzorca rzeczownikowego (czyli: do Włoszczowy, we Włoszczowie). Nie wszyscy użytkownicy polszczyzny chcą to jednak przyjąć do wiadomości. Mówią, że forma miejscownika we Włoszczowie w pierwszej kolejności przywodzi raczej na myśl nazwy Włoszczów albo Włoszczowo (być może są w Polsce takie miejscowości albo wsie). Rzeczywiście, owa homonimia fleksyjna trochę tu przeszkadza; uniknęlibyśmy jej, gdyby nazwę Włoszczowa odmieniać przymiotnikowo (we Włoszczowej).
Zdradzę Państwu, że jeszcze Słownik poprawnej polszczyzny PWN (z 1973 r. i 1981 r.) pod redakcją Witolda Doroszewskiego, a także Poradnik językowy. Podręcznik dla pracowników prasy, radia i telewizji (z 1969 r.) Marii Kniagininowej i Walerego Pisarka podawały, iż należy mówić i pisać do Włoszczowej, we Włoszczowej. Dlaczego wycofano się z tego i obecnie uznaje się za poprawną (i jedyną) odmianę rzeczownikową?
Niewątpliwie normatywiści od toponomastyki wzięli pod uwagę to, jak mówią ludzie mieszkający w tamtych okolicach. A mówią właśnie do Włoszczowy, we Włoszczowie (sprawdziłem). Dlatego w Wykazie urzędowych nazw miejscowości w Polsce (t. 1-3) z 1982 r., do którego to wykazu trzeba się bezwzględnie stosować, znalazła się informacja, że nazwa Włoszczowa odmienia się rzeczownikowo (tak jak Warszawa). Uwzględniono to później w nowych wydaniach słowników języka polskiego.
MACIEJ MALINOWSKI