Temu zapożyczeniu z angielskiego dorobiliśmy drugą definicję, ale wciąż się wahamy, czy je odmieniać…
W teleturnieju „Jeden z dziesięciu” (nadanym 18 marca) jedno z pytań dotyczyło języka polskiego. Chodziło o wyraz angielski derby, zapożyczony jakiś czas temu i na dobre funkcjonujący w polszczyźnie. Pytano, czy należy go odmieniać, czy nie. Grający odpowiedział, że nie, co red. Tadeusz Sznuk skwitował: – Tak, wyrazu „derby” się nie odmienia, ale nie przestrzegają tego dziennikarze sportowi, którzy zamiast „W derby Warszawy padł remis” mówią „W derbach Warszawy…”.
Jest irytujące, gdy prezenterzy – polegając na wiedzy autorów pytań – bezkrytycznie odczytują to, co mają napisane, a w dodatku pozwalają sobie na komentarz… mijający się z prawdą! Spytają Państwo, o co chodzi… Wyjaśniam więc, że na tak postawione pytanie należało odpowiedzieć następująco: wyrazu „derby” można nie odmieniać, ale można go też odmieniać!
Nie miał ponadto racji red. Sznuk, kiedy skarcił dziennikarzy sportowych za mówienie W derbach Warszawy. Zarówno w I, jak i II programie TVP częściej słyszy się ostatnio właśnie W jesiennych derby Warszawy niż W jesiennych derbach Warszawy. Jacek Jońca na zwróconą mu kiedyś przeze mnie uwagę, że rzeczownik derby w znaczeniu 'mecz’ należy już odmieniać, odparł, iż przy mianownikowej formie upierają się ludzie odpowiedzialni przy Woronicza za poprawność językową.
No to proszę poznać (kto nie wie) całą prawdę o wyrazie derby…
Derby to pierwotnie nazwa 'dorocznego wyścigu dla trzyletnich koni na półtorej mili (ok. 2400 m)’. Gonitwę zapoczątkował w 1780 roku w Epsom Downs w południowo-wschodniej Anglii lord Edvard Derby, polityk i właściciel wielkiej hodowli rasowych koni wyścigowych, i właśnie od nazwiska pomysłodawcy wzięła ona nazwę. Odbywa się do dziś raz do roku, zazwyczaj w pierwszą środę czerwca, popularna jest także w innych krajach. Na gruncie polskim derby (także w znaczeniu 'wyścig koni’) otrzymało taki sam rodzaj gramatyczny, jak rugby, party, czyli nijaki, i tak samo zostało unieruchomione fleksyjnie. Musimy więc mówić i pisać: W tradycyjnym derby w Anglii zwyciężyła klacz pochodząca ze stajni…; Silnie obsadzone derby sprzed dwóch lat zachwyciło wszystkich.
Ale rzeczownikiem derby dziennikarze sportowi posługują się także w zupełnie innym znaczeniu -’mistrzowski lub towarzyski mecz pomiędzy dwoma zespołami z tego samego miasta lub regionu o lokalny prymat’. Nowa definicja ma zupełnie inną etymologię.
Otóż w tym wypadku słowo derby trzeba łączyć z nazwą małego angielskiego miasta Derby (w hrabstwie Derbyshire), gdzie już w 1884 r. powstał Derby County Football Club. Ale działał tam również drugi klub – Derby Midland Football Club i często dochodziło do rywalizacji między obydwu drużynami. Po kilku latach połączyły się one w jeden sportowy organizm pn. Derby County F.C. Od tego czasu zespół z Derby rywalizował najczęściej z piłkarzami Nottingham Forest, ponieważ miejscowość Nottingham leży zaledwie kilka mil na północny wschód od Derby. Z czasem doroczne mecze między Derby Countya Nottingham Forest zaczęto nazywać East Midlands Derby (zwycięski zespół otrzymywał nagrodę Brain Clough Trophy).
I właśnie od określenia East Midlands Derby (a może także częściowo od XIX-wiecznego zwyczaju rozgrywania spotkań pomiędzy klubami Derby County i Derby Midland) słowem derby nazwano później każdy mecz piłkarski dwóch lokalnych drużyn. Polszczyzna przejęła ów #anglicyzm, ale ze względu na wygłosowe -y włączyła go od razu do grupy rzeczowników niemęskoosobowych liczby mnogiej kończących się na -y (dyby, grzyby). Derby zaczęto odmieniać według wzorca: derbów, derbom, z derbami, o derbach. Z czasem zwroty typu: W wiosennych derbach Legia – Polonia lepsi okazali się wojskowi; Towarzyskich derbów Wisła – Cracovia nie wolno przeoczyć, co zaaprobowali językoznawcy.
Dzisiaj podaje się w słownikach dwa znaczenia wyrazu derby: jedno na określenie 'wyścigu koni’, drugie – nazywające 'mecz lokalnych drużyn’. W pierwszym wypadku rzeczownik derby pozostaje nieodmienny (można powiedzieć: W tegorocznym derby, w tegorocznych derby zwyciężył koń…), w drugim – podlega odmianie (W tegorocznych derbach Legia – Polonia…).
MACIEJ MALINOWSKI