Należy oficjalnie wystąpić do Komisji Standaryzacji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych z prośbą o wyrażenie zgody na zmianę brzmienia i grafii nazwy
– Chcę zapytać o nazwę miejscowości „Tęgoborze” koło Nowego Sącza i jej odmianę. Wydawałoby się, że skoro jest to słowo rodzaju nijakiego „to Tęgoborze”, to powinno się mówić „jadę do Tęgoborza”, „mieszkam w Tęgoborzu”. Jednak mieszkańcy posługują się określeniami „jadę do Tęgoborzy”, „mieszkam w Tęgoborzy”, takie też żeńskie formy widnieją na rozmaitych szyldach sklepów czy firm. Co Pan o tym sądzi? (e-mail od internautki; o to samo zapytano mnie na wykładzie w Sądeckim Uniwersytecie Trzeciego Wieku).
Od niedawna jeżdżę regularnie do Nowego Sącza (wykładam w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej) i kiedy mijam Tęgoborze, rzeczywiście na szyldach czy tablicach widzę napis w Tęgoborzy.
To jednak nie wszystko. Okazuje się, że władze gminy Łososina Dolna, do której należy wieś Tęgoborze, również używają postaci dopełniacza Tęgoborzy i miejscownika w Tęgoborzy
Wynotowałem ze strony internetowej:
Niewątpliwą atrakcją Tęgoborzy jest Jezioro Rożnowskie;
W Tęgoborzy ma początek zielony szlak turystyczny prowadzący na Białowodzką Górę;
Wiek XIX przyniósł mieszkańcom Tęgoborzy falę nieszczęść.
Oficjalnie funkcjonują tam nazwy:
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Tęgoborzy,
Szkoła Podstawowa im. mjra pil. Jerzego Iszkowskiego w Tęgoborzy,
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Władysława Stanisława Reymonta w Tęgoborzy,
Dom Strażaka w Tęgoborzy,
Delikatesy „Centrum” w Tęgoborzy.
Przyznają Państwo, że przedziwna to sytuacja, gdy w przestrzeni publicznej, w obiegu oficjalnym – wbrew nakazom wynikającym z obowiązującego Wykazu urzędowych nazw miejscowości w Polsce, w którym widnieje nazwa Tęgoborze i dopełniacz Tęgoborza – pojawiają się sformułowania z błędną formą fleksyjną, a więc jawnie lekceważone są reguły gramatyczne.
O co w tym wszystkim chodzi? Mieszkańcy wsi i władze gminy powołują się na tradycję, a więc na to, że z dziada pradziada mówiono na Sądecczyźnie ta Tęgoborza, do Tęgoborzy, z Tęgoborzą, w Tęgoborzy. Miałaby o tym zaświadczać etymologia – ‘ziemia, osada Tęgobora’ (Thangobor > Tangobor > Tęgobor, ów człowiek założył przed wiekami małą osadę).
Przymiotnik dzierżawczy wywiedziony od imienia Tęgobor brzmiał Tęgoborz -in, w r. żeńskim Tęgoborzina (po stwardnieniu rz – Tęgoborzyn, Tęgoborzyna) i z czasem weszło do obiegu wyrażenie osada (czyja?) Tęgoborzyna.
Później człon rzeczownikowy osada odpadł, element przymiotnikowy zaś – w wyniku kontrakcji (wypadnięcia cząstki -yn) – stał się samodzielną nazwą w krótszej postaci Tęgoborza (Tęgoborzyna < Tęgoborza) i ze względu na zakończenie -rza znalazł się w grupie toponimików żeńskich.
I rzeczywiście w starych źródłach, np. w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (Warszawa 1892, t. XII s. 329), występuje Tęgoborza jako oboczność nazwy Tęgoborze: Tęgoborze al. (= alias, inaczej) Tęgoborza z Justem i Strugą.
Kodyfikatorzy nazw miejscowych po drugiej wojnie światowej z pewnością musieli o tym wiedzieć. Sprawdziwszy, że w historycznie w słownikach na I miejscu widniała nazwa Tęgoborze, nie zważając na uzus (może w ogóle go nie znali?), postawili właśnie na nią.
Odrzucam ewentualność, że stało się tak przez niedopatrzenie jakiegoś urzędnika pracującego w Komisji Standaryzacji Nazw Miejscowości pod koniec lat 40., który zamiast Tęgoborza napisał w protokole Tęgoborze.
Teraz nie ma, moim zdaniem, innego wyjścia, jak tylko – zwracam się do władz gminy Łososina Dolna – oficjalnie wystąpić do Komisji Standaryzacji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych z prośbą o wyrażenie zgody na zmianę nazwy Tęgoborze na Tęgoborza (nawet jeśliby owo przedsięwzięcie pociągnęło za sobą jakieś koszty w postaci przygotowania nowych dokumentów, pieczątek czy szyldów; właściwie to chodzi jedynie o nowy znak przydrożny Tegoborza).
Trzeba to odpowiednio umotywować: że tradycja, że uzus i że nie ma absolutnie szans na zmianę tego stanu rzeczy. Utrzymywanie status quo, czyli trwanie przy nazwie rodzaju nijakiego, ale deklinowanie jej po żeńsku, nie może być na dłuższą metę tolerowane.
MACIEJ MALINOWSKI
PS Z wielkim zdziwieniem stwierdzam, że w Słowniku nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi PWN Jana Grzeni (Warszawa 2007, s. 322) w haśle Tęgoborze dopuszcza się oboczność fleksyjną Tęgoborzy a. Tęgoborza; w Tęgoborzy a. Tęgoborzu (w dodatku z formami żeńskimi na początku)
PS Na frontonie jednego z budynków firmy Eurocash widnieje jednak napis: Magazyn nr 2 w Tęgoborzu. Formą w Tęgoborzu posłużyli się także autorzy krótkiego opisu pałacu:
Pałac w Tęgoborzu został wybudowany przez rodzinę Stadnickich na początku XIX w. Po burzliwych wydarzeniach rabacji galicyjskiej z 1846 r., które na dwór sprowadziły dotkliwe zniszczenia, jego właściciele często się zmieniali, a pod koniec XIX w. dwór został opuszczony. Z bardzo złego stanu technicznego podniósł go Karol Wysocki, który w 1904 r. kupił majątek i przeprowadził gruntowny remont. W 1958 r. pałac wykupiły Krakowskie Zakłady Elektroniczne Unitra-Telpod i zorganizowały w nim ośrodek wypoczynkowy. Od lat dziewięćdziesiątych XX w. majątek znajduje się w rękach prywatnych i obecnie jest niedostępny dla turystów (https://myvimu.com/exhibit/54768833-tegoborze-palac-1970).
