Tak bywa w języku

Dla większości Polaków lata 50., lata 70. ubiegłego wieku to okres 1950-59 i 1970-79. Okazuje się, że takie rozumowanie jest błędne, ale nie budzi sprzeciwu językoznawców…

– Jeśli mamy rok 1935, to są to lata 30. czy lata 40.? – pyta mnie korespondent (bądź korespondentka) podpisujący się (pestk***@wp.pl). Jedni odpowiedzą, że oczywiście lata 30., ktoś inny będzie się jednak upierał, iż chodzi o lata 40. Kwestia jest na tyle interesująca, że warto jej poświęcić więcej uwagi.

Zwykle, kiedy mówimy Było to w latach pięćdziesiątych; Działo się to w latach siedemdziesiątych XX wieku itp. myślimy – nie zastanawiając się zbytnio – o okresie od 1950 do 1959 roku i od 1970 do 1979 roku. Tymczasem, logicznie rozumując, wychodzi na to, że wyrażeniami tymi należałoby określać odpowiednio lata 1941-1950 i lata 1961-1970. Przecież kiedy nastał, przykładowo, rok 1952 czy rok 1973, był to już… szósty i ósmy dziesiątek lat XX wieku, nieprawdaż?

Szkopuł w tym, że formy typu trzeci dziesiątek lat, czwarty dziesiątek lat bardziej pasują do minionych stuleci, brzmią wręcz nienaturalnie w odniesieniu do współczesności (w dodatku dziesiątek jest rodzaju męskiego). Mało kto powie, przywołując np. ogłoszenie stanu wojennego w Polsce, że działo się to w dziewiątym dziesiątku lat XX wieku. Wszyscy wiedzą, że było to w roku 1981, czyli w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia.

Jak to się stało, że wyrażenia, o których mowa, źle rozumiane, utrwaliły się jednak w mowie i piśmie i nie budzą dziś sprzeciwu językoznawców? Specjaliści od polszczyzny twierdzą, że doszło do tego pod wpływem języka niemieckiego. Prof. Jan Miodek wyjaśnia to następująco:

„Język niemiecki, oprócz liczebników porządkowych der fünfzigste (pięćdziesiąty), der sechzigste (sześćdziesiąty), ma specjalne liczebniki fünfziger, sechziger. Die fünfziger Jahre oznaczają lata, w których występuje właśnie pięćdziesiątka, np. 1656, 1758, 1959 rok. Niemiec nie powie jednak nigdy die fünfzigsten Jahre, bo das fünfzigste Jahr oznacza tylko jeden rok – pięćdziesiąty. Tymczasem język polski (także rosyjski) liczebnikiem pięćdziesiąty usiłuje oddawać owo fünfziger. Jest to więc kalka powierzchowna”.

Tak to czasem bywa w języku – dodaje językoznawca – że niezbyt logiczne formy są po prostu wygodniejsze i naturalniejsze. Dlatego nie potępia konstrukcji typu lata pięćdziesiąte, lata siedemdziesiąte na określenie lat 1951-1960 i 1971-1980. Dodajmy, że zapisując liczebnik nie słownie, tylko cyframi, stawiamy po nim kropkę (lata 50., lata 70.). Niedopuszczalne są końcówki 50-te, 70-ąte.

MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top