Świszczypała

Świszczypała to słowo dzisiaj archaiczne, nieco zapomniane, ale wciąż odnotowywane przez słowniki współcześnie wydawane.

Nazywa się tak ‘człowieka niezrównoważonego, lekkomyślnego, lekkoducha, postrzeleńca’. Dawniej synonimami świszczypały były wyrazy szaławiła (z ukr. шалавіла = szaławyła), wartogłów i wietrznik. Miały prawie to samo znaczenie.

Słowa świszczypała chętnie używali w przeszłości Władysław S. Reymont i Stefan Żeromski.

Pierwszy pisał w noweli „Z pamiętnika” (1901 r.): – I student kochać się może, ale tylko porządnemu człowiekowi wolno się żenić, a ten świszczypała jest niezłym materiałem na porządnego człowieka

Drugi w trylogii „Zamieć” (1916-19): Może by tam znowu wrócił w serce entuzjazm młodości, utracona wesołość świszczypały, który świat odkupuje, zbawia i podpiera od świtu do nocy.

Jeśli chodzi o pochodzenie naszego wyrazu, to nietrudno się domyślić, że jest on zrostem. Składa się z tematu czasownika dźwiękonaśladowczego świszczeć (inaczej ‘świstać, wydawać świst’) oraz rzeczownika pała (‘głowa’) połączonych spójką –y– (świszcz- + -y- + pała; końcowe -eć odpadło).

To takie samo zespolenie wyrazowe, jak rzeczowniki jęczydusza, męczydusza czy liczykrupa.

Można więc powiedzieć, że w przeszłości nazwano świszczypałą kogoś dlatego, że rozmaite myśli, pomysły, żarty ‘świszczały mu w pale’, czyli ‘w głowie’.

Dawniej zamiast świszczypała mówiono też zdrobniale świszczypałka (np. ten świszczypałka Zenon wyzwał mnie na pojedynek), był też w obiegu rzeczownik świszczypałkostwo (inaczej ‘lekkomyślność, pustota’).

Zapamiętajcie, że gramatycznie jest (ten) świszczypała albo (ta) świszczypała (z silniejszym zabarwieniem ekspresywnym) w odniesieniu do chłopców i mężczyzn (w lm. te świszczypały, tych świszczypałów) oraz (ta) świszczypała (w lm. te świszczypały, tych świszczypał) w odniesieniu do dziewcząt i kobiet.

Pan Literka

Scroll to Top