Reparacje

Słowo to ma sens przenośny (‘naprawianie krzywd, strat’), a formy lm. używa się przez analogię do galicyzmu les réparations

Głośno jest w ostatnich tygodniach w mediach o słowie „reparacje”. Gazety piszą, że „PiS chce reparacji wojennych od Niemiec”, a publicyści zastanawiają się, „co może przynieść polska batalia o reparacje?”. Ciekawi mnie pochodzenie tego terminu i to, dlaczego bywa on używany wyłącznie w liczbie mnogiej (e-mail nadesłany przez internautę szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji).

Wyraz reparacje ma związek z późnołacińskim określeniem reparatio (‘naprawa’), wywodzącym się z czasownika reparare (‘odnawiać, naprawiać’).

Początkowo w słownikach występowało wyłącznie hasło z formą syngularną (ta) reparacja, a właściwie (ta) reparacya (pisane przez y) i znaczyło ‘naprawa’ w sensie dosłownym.

Słownik języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego „wydanie drugie, poprawne [dzisiaj należałoby napisać: poprawione] i pomnożone” (Lwów 1859, s. 45) podawał taki oto przykład jego użycia: Potrzebował [tzn. wymagał] zamek, od nieprzyjaciół nadpsuty, reparacyi.

Znano też czasownik reparować (i jego formy dokonane zreparować, wyreparować), rzeczownik odsłowny reparowanie, a także imiesłów przymiotnikowy reparowany. Można było reparować suknię, bieliznę, zegar, reparowane bywały drogi, domy, mosty, bruki itp.

Wyrazami z początkowym repa– posługiwano się chętnie być może również dlatego, że znano francuski czasownik réparer,  który znaczył ‘naprawiać’, oraz rzeczownik réparation (‘naprawa, remont’).

Kto był zatem dość biegły we francuszczyźnie (w XIX w. sfery wyższe), zawsze mówił i pisał, mając na myśli ‘naprawę’ – reparacja, reparowanie, reparowany, reparować.

Znajdowali się jednak (częściej) osobnicy, którzy przez analogię do wyrazów repetować, repetytorium (‘ćwiczenia będące powtórzeniem przerobionego materiału w szkole’), repertuar, repeta czy repetier (‘zegarek kieszonkowy bijący godziny i minuty’), a więc tych z nagłosowym repe-, zaczęli się posługiwać formami reperacja, reperowanie, reperowany, reperować.

Owo zjawisko musiało w pewnym momencie przybrać na sile, gdyż Słownik języka polskiego Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego (Warszawa 1912, t. V, s. 515) uznał formy reperacja, reperowanie, reperowany, reperować za tak samo poprawne, jak reparacja, reparowanie, reparowany, reparować.

Mistrz słowa Henryk Sienkiewicz posłużył się w „Potopie” (t. II, s. 205) jeszcze brzmieniem omawianego słowa etymologicznie właściwym, czyli reparacja: Nie była to karczma, ale kuźnia i kołodziejnia zarazem, w której jadący traktem zatrzymywali się dla przekuwania koni i reparacji wozów.

Ale już po zniekształcony fonetycznie wyraz reperacje zamiast reparacje sięgnęła Maria Dąbrowska w „Nocach i dniach” (t. IV, s. 319), pisząc: Inwentarz i budynki wymagały też większych reperacyj [dzisiaj: reperacji], niż się z początku zdawało.

Z czasem wszystkie wyrazy z tej rodziny upowszechniły się na dobre w błędnej postaci graficznej i dlatego dzisiaj mówimy o reperacji obuwia i zreperowaniu zepsutego kranu w łazience.

Ostały się wyłącznie reparacje jako ‘odszkodowania wypłacane przez jakieś państwo na rzecz innego państwa bądź organizacji międzynarodowej za wyrządzone szkody i straty związane z naruszeniem prawa’ (zwykle chodzi o zadośćuczynienie finansowe państwu, które poniosło straty wojenne).

Jak widać, reparacje mają tutaj sens przenośny ‘naprawianie krzywd, strat’, a formy lm. używa się przez analogię do galicyzmu les réparations.

Po raz pierwszy takie hasło zanotował Słownik wyrazów obcych Michała Arcta wydany w Krakowie w 1949 r. (s. 299, hasło reparacja: reparacje ‘odszkodowania wojenne, do wypłacenia których zobowiązano Niemcy pokojem wersalskim’ [chodziło o traktat wersalski z 1919 r. kończący I wojnę światową].

MACIEJ  MALINOWSKI

2 komentarze

Komentowanie jest niedostępne.

Scroll to Top