Obydwa wyrazy mają rodowód łaciński i wywodzą się od przymiotnika purus (‘czysty’).
Purysta wszedł do polszczyzny za pośrednictwem francuskiego słowa puriste ([wym. purist], od pur ‘czysty’), purytanin – za pośrednictwem angielskiego określenia puritan (od łac. puritas ‘czystość’).
Purysta ma związek z terminem puryzm, purytanin – z purytanizmem.
Puryzmem nazywa się ‘rygorystyczną dbałość o czystość i poprawność języka w mowie i piśmie (np. eliminowanie z polszczyzny wszelkich zbędnych zapożyczeń typu destynacja ‘kierunek podróży’ czy mapa drogowa ‘szczegółowy plan działania do osiągnięcia jakiegoś celu’).
Dawniej jednak puryzm rozumiano nie tylko językoznawczo, ale także szerzej. Puryzmem było ‘rygorystyczne przestrzeganie zasad moralnych i dbałość o surowość obyczajów’ (kogoś takiego określano również mianem purysta), a w sztuce ‘czystość i prostota przedmiotów’, np. szklanek czy dzbanków itp.’ (o tak myślących artystach też mówiono: puryści).
Purytanizm wiązał się z kolei z religijno-politycznym ruchem reformatorskim w XVI i XVII w. w Anglii, dążącym do przywrócenia Kościołowi anglikańskiemu czystości doktrynalnej, oczyszczenia go z pozostałości katolicyzmu i uniezależnienia od władzy królewskiej’. Jego wyznawcy propagowali surowy i wstrzemięźliwy tryb życia.
Dlatego słowo to oznacza dzisiaj przenośnie ‘surowość zasad moralnych i obyczajowych’.
Zapamiętajcie, że od wyrazów puryzm i purysta pochodzi przymiotnik purystyczny (osoba purystyczna wykazuje przesadną dbałość o czystość języka), a od purytanizm i purytanin (w lm. purytanie) – przymiotnik purytański (postawa purytańska polega na wyznawaniu surowości zasad moralnych i obyczajowych).
Pan Literka
