Zgodnie z tym, co podają wydawnictwa poprawnościowe (i dawne, i nowe), pierwsze wyrażenie należy zasadniczo łączyć z istotami żywymi (ludzie, zwierzęta), drugiego zaś używać wówczas, gdy ma się na myśli przedmiot czy narzędzie służące do wykonania czegoś, środek chemiczny itp. albo gdy chodzi o pojęcia, zjawiska, metody, sposoby, słowa itp. Ale owo rozróżnienie nie do końca bywa przestrzegane. W tekstach literackich czy publicystycznych spotyka się zarówno wyrażenie „za pomocą kogoś”, jak i „przy pomocy czegoś”...
– W rozmowie ze znajomymi posłużyłem się zwrotem „naprawiłem to przy pomocy dwóch prostych narzędzi” i zwrócono mi uwagę, że popełniłem błąd, gdyż powinienem był powiedzieć „za pomocą dwóch prostych narzędzi”. Czy rzeczywiście jest to uchybienie językowe i nie wolno mówić „przy pomocy czegoś”? – pyta internauta.
Zgodnie z tym, co podają wydawnictwa poprawnościowe (i dawne, i nowe), wyrażenia przy pomocy należy zasadniczo łączyć z istotami żywymi (ludzie, zwierzęta), wyrażenia za pomocą używać zaś wówczas, gdy ma się na myśli przedmiot czy narzędzie służące do wykonania czegoś, środek chemiczny itp. albo gdy chodzi o pojęcia, zjawiska, metody, sposoby, słowa itp., np.
- – Udało jej się wygrać trudną sprawę przy pomocy dobrego adwokata;
- – Przy pomocy prawdziwych przyjaciół człowiek może zdziałać naprawdę wiele;
- – Skończyła budowę domu przy wydatnej pomocy rodziców i teściów
oraz
- – Usunął zabrudzenie na spodniach za pomocą rozpuszczalnika;
- – Naprawił cieknący kran za pomocą klucza francuskiego;
- – Za pomocą słów na papierze daje się wyrazić więcej.
Owo rozróżnienie nie do końca bywa przestrzegane. W tekstach literackich czy publicystycznych spotyka się zarówno wyrażenie za pomocą kogoś, jak i przy pomocy czegoś. Na przykład Adam Mickiewicz włożył w usta Telimeny obiecującej Sędziemu, że wprowadzi w świat Tadeusza („Pan Tadeusz”, Księga Trzecia „Umizgi”) wyrażenie za (mą) pomocą, gdy tymczasem oczekiwalibyśmy sformułowania przy (mej) pomocy:
- Co zrobić z Tadeuszem; znam tam wiele osób,
- Mam wpływy: to najlepszy kreacyi sposób.
- Za mą pomocą znajdzie wstęp w najpierwsze domy,
- A kiedy będzie ważnym osobom znajomy,
- Dostanie urząd, order; wtenczas niech porzuci
- Służbę, jeżeli zechce, niech do domu wróci,
- Mając już i znaczenie, i znajomość świata.
Z kolei „Gazeta Wyborcza” napisała w jednym z tekstów na początku lat 90. (cytuję za: Mirosław Bańko, Maria Krajewska Słownik wyrazów kłopotliwych, Warszawa 2002, s. 272):
– Wymyślił on, że będzie rządził za pomocą
nomenklatury.
W myśl omawianej reguły należało się posłużyć wyrażeniem przy pomocy nomenklatury, mowa była przecież o pewnej zbiorowości ludzkiej (z łac. nomenclatura ‘grupa ludzi uprzywilejowanych, wyznaczonych przez władze, instancje partyjne itp. na stanowiska kierownicze w instytutach i urzędach państwowych’).
A zatem i w przywołanym przez internautę zwrocie naprawiłem to przy pomocy dwóch prostych narzędzi owo przy pomocy dwóch prostych narzędzi trzeba chyba potraktować nieco liberalniej i nie brać jednoznacznie za błąd. Prof. Mirosław Bańko z Uniwersytetu Warszawskiego nie widzi w wyrażeniu przy pomocy czegoś uchybienia i podpiera się jednym z tekstów zamieszczonych w miesięczniku „Teatr”, w którym napisano, że: (…) jest to teatr eksperymentujący przy pomocy naturalistycznego szczegółu.
Również w internecie łatwo natrafić na sformułowania zawierające człon przy pomocy odnoszący się nie do osób, lecz do przyrządów, przedmiotów, rzeczy czy pojęć w rodzaju: przy pomocy zwierciadła kulistego wklęsłego otrzymujemy obraz trzy razy większy; przy pomocy słownika wyjaśnij, co oznacza słowo ,,tolerancja”; przy pomocy ośmiu ósemek i dodawania zapisz liczbę 1000.
A tak w ogóle to warto pamiętać o tym, że wyrażenia przy pomocy, za pomocą nadają wypowiedziom ton raczej oficjalny albo urzędowy. O wiele lepiej powiedzieć odkręciłem to śrubokrętem niż za pomocą śrubokręta oraz udało mi się to zrobić z pomocą kolegów niż przy pomocy kolegów. Tak samo więc internauta powinien był się pochwalić znajomym słowami naprawiłem to dwoma prostymi narzędziami i nikt bu mu nie zarzucił, że posługuje się nie najlepszą polszczyzną…
MACIEJ MALINOWSKI