Dzień dobry,
czy słowo wprzód w znaczeniu 'najpierw’ miało kiedykolwiek pisownię rozłączną? Jeśli tak, to kiedy?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Pozdrawiam serdecznie
Nie. Zróżnicowana pisownia w przód (‘do przodu’), ale: wprzód (‘pierwej, najpierw, wpierw, uprzednio’) pojawia się już w Słowniku języka polskiego M. Samuela Bogumiła Lindego (wyd. 2, Lwów 1860, t. VI, s. 398), w Słowniku języka polskiego (tzw. wileńskim) wydanym staraniem Maurycego Orgelbranda (Wilno 1861, t. II, s. 1897) i w Słowniku języka polskiego (tzw. warszawskim) Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego, Władysława Niedźwiedzkiego (Warszawa 1919, t. VII, s.717). Obok wprzód występowały obocznie przez jakiś czas formy wprzódy, wprzody (uważano je jednak za gwarowe i wyszły z obiegu).
Słowo wprzód (tak samo jak naprzód, czyli ‘najpierw, na początek’) od samego początku potraktowane więc zostało jako zrost powstały z wyrażenia przyimkowego, choć znajdziemy w historii ortografii przypadki, że było inaczej. Np. do dzisiaj piszemy jednakowo przejść rzekę w bród, czyli ‘bez pomocy łodzi, promu; pieszo, konno, wozem przez wodę’), i mieć pieniędzy w bród, tzn. ‘bardzo dużo, mnóstwo’. Tymczasem poza użyciem przysłówkowym i z przyimkiem forma bród w owym przenośnym znaczeniu nigdy w polszczyźnie nie występowała, a więc śmiało mógł się upowszechnić zapis łączny wbród (mieć pieniędzy wbród). Nie wprowadzono go być może dlatego, że sam Mickiewicz pisał rozdzielnie w bród („Grzybów było w bród’’), i inni tę ortografię akceptowali…
Maciej Malinowski, mistrz ortografii polskiej, Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków