Jak w poniższych zdaniach należy zapisać cząstkę żeśmy z poprzedzającym słowem – razem czy osobno? Dodam, że nie wchodzi w grę zmiana jak żeśmy na jak(e)śmy ani której żeśmy na którejśmy, gdyż zdania pochodzą z tekstu, który wydawca chce zmodernizować jedynie pod kątem ortografii i interpunkcji.
- Do mnie, jeśli zajdzie potrzeba, można pisać, jak żeśmy (jakżeśmy) się umówili, na adres p. Jadzi.
- W sprawie depeszy, o której żeśmy (którejżeśmy) mówili, nie mogę nic bliższego znaleźć.
Poprawny jest zapis rozłączny: jak żeśmy się umówili, o której żeśmy mówili.
Cząstka żeśmy zawiera potoczną partykułę że, której funkcją zdaniową jest przyłączanie ruchomych końcówek 1 i 2 os. lm. i 2 os. lp. czasu przeszłego (-śmy, -ście, -ś). Z żadnym innym elementem zdania ta partykuła się nie łączy, a zatem zapisy typu *jakżeśmy się umówili, *kiedyżeście mówili, *ledwieżeś to zrobił są niepoprawne.
Należy odróżnić tę partykułę, o której mowa, od innej, podobnej graficznie, lecz odległej pod względem funkcji, a mianowicie: -że/-ż. Ta cząstka z kolei, zawsze łącząca się z poprzedzającym ją wyrazem, jest znakiem zdziwienia, zniecierpliwienia, np. Dlaczegóż to zrobiłeś?, Idźże wreszcie!.
Agata Hącia
Formy jak żeśmy czy o której żeśmy bądź jakżeśmy, o którejżeśmy są niepoprawne i mocno się dziwię, że jakiś wydawca każe zostawić je w tekście pisanym, a całość „zmodernizować jedynie pod kątem ortografii”.
W starannej polszczyźnie nie można się podpierać partykułą że w połączeniach końcówek osobowych czasowników z zaimkami (choć to wygodne) i mówić czy pisać jak żeśmy się umówili czy o której żeśmy mówili lub jakżeśmy się umówili czy o którejżeśmy mówili. W ogóle nie wchodzi w grę kwestia ortograficzna, czy zapisuje się to łącznie, czy rozdzielnie.
Jeśli komuś przeszkadzają – dzisiaj dość rzadko, przyznaję, spotykane – konstrukcje jakeśmy się umówili czy o którejśmy mówili, to nie ma innego wyjścia: trzeba powiedzieć i napisać jak się umówiliśmy i o której mówiliśmy, czyli pozostawić pluralną końcówkę I os. czasu przeszłego przy formach czasownikowych umówili, mówili.
Dlatego (żeby nie było wpadki!) przytoczone w pytaniu zdania radzę natychmiast przekształcić w jedynie poprawne konstrukcje: Do mnie, jeśli zajdzie potrzeba, można pisać, jak się umówiliśmy, na adres p. Jadzi oraz W sprawie depeszy, o której mówiliśmy, nie mogę nic bliższego znaleźć.
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie