W słownikach języka polskiego wydawanych współcześnie znajdziemy jeszcze słowo włosiennica oznaczające ‘szorstką tkaninę z końskiego włosia’, a także ‘odzienie używane w niektórych kręgach religijnych na znak pokuty i samoudręczenia’ (popularne było szczególnie w średniowieczu).
Taka płachta wykonana z włosiennicy, czyli z ostrej tkaniny z włosia zwierzęcego, i wkładana na gołe ciało była sztywna, szorstka i nieprzyjemna w dotyku. Jeszcze do końca lat 50. ub. wieku w niektórych polskich zakonach noszono włosiennice dla umartwiania się w okresie postu czy żałoby.
Wspominam Wam o tym nieco zapomnianym dzisiaj wyrazie po to, byście zwrócili uwagę na jego brzmienie i pisownię. Zawiera on bowiem podwójne nn (włosiennica) ze względu na przymiotnik włosienny (inaczej ‘zrobiony, wykonany z włosia’), z którym jest z włosiennicą w jednej rodzinie.
Jednak początkowo nasi przodkowie pisali włosienica (przez jedno n), gdyż wywodzili ową formę wprost z rzeczownika włosię (włosię– / włosie– + przyrostek -nica). Taką też postać tego wyrazu notowały słowniki (jeszcze Słownik języka polskiego PWN pod redakcją Witolda Doroszewskiego, Warszawa 1967, t. IX, s. 1172).
Również synonim włosienicy, tzn. włosianka (‘sztywna tkanina z włosia’), pisany był z jednym n (włosi– + przyrostek –anka).
Oboczność graficzna (włosienica / włosiennica) znikła ze słowników po reformie pisowni przeprowadzonej w latach 1934-1935. Od tego czasu kodyfikatorzy ortografii postanowili, że będzie się pisało włosiennica (przez dwa nn).
Inaczej rzecz się ma z rzeczownikiem gąsienica. Zapisujemy go z jednym n. Etymologicznie gąsienica znaczy ‘małe stworzonko podobne do gęsiej szyi’. Jak pisze prof. Andrzej Bańkowski w Etymologicznym słowniku języka polskiego PWN (Warszawa 2000, t. I, s. 415): „Każda gąsienica w ruchu, wyginając się w pałąk, podobna jest do długiej a wygiętej gęsi szyi; a z powodu długiego a wąskiego ciała bywa też przyrównywana do lisa (por. słowo liszka)”.
Pamiętajcie zatem, że pisze się zawsze włosiennica, ale: gąsienica.
Pan Literka