Są takie dwa czasowniki (nazywają się niedokonane), z którymi nie mogą sobie poradzić nawet dorośli (mam na to dowody). Chodzi o bezokoliczniki włączać, wyłączać (i pokrewne, z innymi przedrostkami dołączać, odłączać, podłączać, przyłączać, przełączać, rozłączać, załączać).
Spora część rodaków zamiast włonczać, wyłonczać mówi *włanczać, *wyłanczać. A to błąd!
Popatrzcie. Istnieje w polszczyźnie takie rozróżnienie:
(raz) włączyć, wyłączyć (to czasowniki dokonane, inaczej jednokrotne);
(wiele razy) włączać, wyłączać (to czasowniki niedokonane, inaczej wielokrotne).
Wiecie z lekcji fonetyki, że nie zawsze słowa wymawia się tak, jak się je zapisuje.
Przykładowo samogłoska nosowa ą przed spółgłoskami (np. p, b, t, d, k, g oraz c, dz, cz, dż, ć, dź) przechodzi w om lub on i dlatego, choć pisze się dąb, kąt, piąty, to jednak wymawiadomp, kont, pionty (a nie: dąb, kąt, piąty z wyraźnym ą.)
To samo zjawisko charakterystyczne jest dla czasowników, o których zamierzam Wam dzisiaj opowiedzieć.
Nie ma kłopotu, gdy w grę wchodzą formy dokonane włączyć, wyłączyć. Samogłoska nosowa ą występuje w nich przed spółgłoską cz, a zatem przechodzi w on, i bezokoliczniki te wymawiamy włonczyć, wyłonczyć. Zgadza się?
W czasownikach niedokonanych włączać, wyłączać nic się nie powinno zmienić, ponieważ rdzeń łącz- pozostaje nietknięty, samogłoska ą ciągle poprzedza cz, dochodzi jedynie do wymiany y / a (bo z formy jednokrotnej robi się wielokrotna). Dlaczego więc ludzie mówią włanczać, wyłanczać zamiast włonczać, wyłonczać?
Daje się to częściowo wytłumaczyć…
„Winne” są temu dwa inne czasowniki, brzmieniowo podobne do par włączyć – włączać oraz wyłączyć – wyłączać. Chodzi o bezokoliczniki wykończyć i wykańczać.
Jak widzicie, w rdzeniu kończ– formy dokonanej następuje wymiana samogłoski o na a, kiedy ów czasownik przechodzi w postać dokonaną. Skoro mówi się wykończyć, ale wykańczać, niektórzy sądzą, że także wymowa włączyć – włanczać i wyłączyć – wyłanczać jest poprawna.
Tylko że to nieprawda. Jak już wiecie, samogłoska nosowa ą przed spółgłoską cz musi przejść w mowie w on, a nie w an, i dlatego jedynie do przyjęcia są formy włonczać, wyłonczać (piszemy, rzecz jasna, włączać, wyłączać).
Pan Literka